Cú Chulainn agus Tír na Marbh (Cuid a h-Aon)

Cú Chulainn agus Tír na Marbh (Cuid a h-Aon)

Fuair an óglach mór Cú Chulainn bhristeadh leis rudaí mí-cheart agus ag bristeadh sean dhlighe fosta. Chuir Lugaid an óglach mór Cú Chulainn ar an bóthar go bás. Roimhe fuair sé bás, d’éirigh Cú Chulainn thuas ar an cosain aige ‘gus chuir sé fhéin ar leac mór leis ropa mar d’iarr sé do’n aghaidh ‘s do’n amharc chun na namhaidí, ‘gus d’iarr sé do bháis ‘seas suas fosta. Nuair a ghlac iad an ceann aige ‘muigh as do churp, thánaig solas dochreidte láidir mór amuigh as do churp. Bha sé ‘s na Daoithe gan amhras! Bha sé Cú Chulainn mac Lugh na Tuath De Danann.

Tá ‘n sgéal seo faoi Cú Chulainn i dTír na Marbh i n-dhiaidh a fhuair sé bás. Chonnaic na sgéal seo le seannchaidh síthe nuair a bha sé ‘stigh Tír na Marbh san am sin. ‘S an sgéal as focail as amháin.

Ó tá na clocháin an-fhuar annseo sa Thír na Marbh gan amhras! ‘S clacháin sláintiúil iad agus ba mhaith liom do fhill chun Domhain Mór leo gan mhoill. Chan fhuil siad obair maith annseo mar tá siad ag fanachd annseo, ‘ch tiocaidh beo dochreidte láidir orthu nuair a fágaidh siad amuigh as annseo chun go Domhain Mór. Char fhaca mé cuid ‘s mó ‘nnseo nuair a chonnaic mé léas an-mhor solas ar rith i lár Tír na Marbh. Nuair a shiubhail mé nas dúnta sin, bha sin léas teine cuid ‘s mó. Ach bha sin túr na teine, ‘gus bha sin an nuadhachd fuair a h-aon na Daoithe bás, nó Daoithe beag b’fhéidir. Tá na Straig ainmhithe mór dubh agus glas leis sgiatháin fada mór acu. Chan fhuil aghaidh acu, ‘gus tá siad ‘obair le Treoir, Ard Rígh Thír na Marbh. ‘S treoirithe go Halla n-Déithe iad fhéin, agus chuir iad ord ‘s orduigh ceart chun an Domhan Mór ‘s Domhan Beag le chéile. ‘S Gardaí Dhearga rúnda faoi Treoir agus chan fhuil fhios agam na sgéal futhu mar chan fhuil iad i measg leis na Domhan Mór mar tá suim acu do chosaint Treoir amháin.

Shiubhail fear amháin amuigh as an solais. Fhuair mé nas dúnta ‘gus chonnaic mé bha sé ‘n óglach mór Cú Chulainn mac Lugh. ‘S droch ceannaire go daoin’ eile ‘gus ‘s glaisgeach go daoin’ ar taobh eile ‘s ann. Thosaidh na Straig do dhéan ciorcal faoi Cú Chulainn, agus a chuala mé: “Fáilte go Tír na Marbh a Chú Chulainn mac Lugh. Agus cuiridh thú obair mór do bhuaidh áit ‘s suidhe le taobh d’athair sa Halla n-Déithe!” Chuaidh Cú Chulainn ciúin. Thánaig eagal mór aige le an chéad am agus chan fhuil é ‘nonn do chur freagair láidir chuige. Go tobann, thánaig léas sholais eile ‘nnseo ‘gus thit sé sin ar an talamh. Bha sin dearg, agus bha sleá maith ann agus d’éalaigh na Straig amuigh as an léas dhearg gan mhoill mar bh’ eagal mór acu. Bha sin an sleá Lugh gan amhras, agus ghlac Cú Chulainn sin istigh sa lámh aige. Fuair mé nas dúnta do’n amharc agus do’n éisteachd an sgéal seo ‘nois. Ach go tobann tá mé ar talamh maith anois mar ghlac Cú Chulainn an t-sleá sa lámh aige. ‘S na talamh seo nas sléibhte ‘s garbh. D’iompaigh an talamh go talamh difir agus bha mé i lár a’ loch annsin, agus d’éalaigh mé ‘mach as sin mar bha mé ‘n aice críoch an loch aríst. Chonnaic mé neart an-mhor ar Treoir, Ard Rígh Thír na Marbh, agus bha na Gardaí Dearg ann le taobh leis na Straig faoi coróin Treoir, agus bha sin teine mór go h-álainn do’n amharc ar gan amhras! Chan fhuil fhios agam cén fáth tá mé ‘beo indiu. Tá sin plean na Daoithe b’fhéidir? Chan fhuil fhios agam. Fan liom le do thoil.

‘S fear an-mhor é fhéin Treoir, agus tá coróin teine ar do chionn le taobh leis gruaig óir, agus tá craiceann airgead aige. Déan do súile na tein’ air fosta. Agus a dhubhairt é ‘nnsin: “A Chú Chulainn an fear crógacht ‘s an fear mór. ‘S fear lag mac Lugh a chuir thú do mhac go báis!” Agus thánaig fearg mór ar Cú Chulainn nuair a chuala sé sin, agus sgairt sé ‘mach gu Treoir: “A ard rígh gan neart, gan rud agat! ‘S tír gan beo, tír léirsgrios. Chan fhuil thú do chur breithiúnas orm!” Thosaidh Treoir ag gáire ‘mach roimhe bha gaoth mór orainne. “Iarraidh thú do bhuaidh ceathair cath mór roimhe a beadh thú ‘stigh Halla n-Déithe” a dhubhairt Treoir. Bha creid agam beadh sin troid deireannach na Cú Chulainn, an óglach mór. Bha sin fiadhain ach dochreidte gan amhras!

Thánaig dá Garda Dearg ar aghaidh chun Cú Chulainn. Bha siad daoine difriúil leis gach aon cos acu. Rinn Garda ‘mháin go Fand bean chéile Manannán mac Lír. Tá gruaig buidhe deas ar daoin’ eile. Agus bha sí daoine Domhan Mór. ‘Rabh sin Éimear? Tá na stair ag fill chun go Cú Chulainn. Ba cheart iarraidh mé do fhaigh nas dúnta gan mhoill. Agus go tobann, bha pian an-mhór agam ar mo ghuaillí. Fhuair mé ghabháil leis Straig amháin. Agus fhuair sé mise thuas, agus chuir mé shíos ar cois na Treoir. Agus a dhubhairt é: “Á na seannchaidh, nath bith buartha, fuair Nuadha saoirse chugat do fheic agus do chur an sgéal seo ‘mach. Tá thú sábháilte ‘nnseo.” Bha fhios agam annsin táim go maith mar sin. D’fhoghluim mé ‘n fíor sgéal faoi sin ann mar sin buadhchas le Nuadha.

Agus bha saoirse ‘gam do chuala ‘gus do’n amharc gach aon rud ann gan mhoill agus gan eagal. Thánaig eagal ar Cú Chulainn. Agus a dhubhairt Fand: “Ó a ghlaisgeach maith mór, ba cheart char fhág mé ‘muigh uait. Bha mo chroidhe bhriste ‘gus fhuair mé bás le lámh mo fhear chéile.” Bha sin an-suimiúil mar bha Fand beo ‘nn, agus tá sí beo ‘ndiu. Agus a d’fhreagair Cú Chulainn: Bha fear cruadh mé fhéin le linn an t-saoghal agam. Bh’ Éimear an bhean dochreidte mór agam le linn an t-saoghal, agus bha mé garbh chuici gan amhras! Chuir mé sgrios an-mhor ar gach aon áit a rabh mé. Bha sglabha mé fhéin chun mo dhúileanna ‘gus tá brón orm le sin anois. Ba mhaith liom do bhith amhain gan daoine go brách ar fad.” D’iompaigh dhá bhean go smúit i n-dhiaidh sin.

Thánaig liathróid teine trasna na spéire dorcha dhubh Tír na Marbh, agus thánaig sin leis fíochmhar an-mhor. Bha sin dearg fosta, ‘gus thánaig sin chun go Cú Chulainn leis fearg mór, agus thit sé air leis neart an-mhor. Chuir sin Cú Chulainn thuas sa spéire ‘gus bha fuil cuid mór amach as ceann Chú Chulainn. Bha sin an Lia Fáil, clach rígh ‘s ard rígh na h-Éireann agus an Ghaedhealtachd. Rinn Cú Chulainn ionnsaigh garbh uabhasach ar an cloch seo mar cha rabh sin sgairt amach faoi cosan aige. D’éirigh Cú Chulainn suas ar ais aríst, agus chuir é ‘n t-sleá ‘stigh an talamh leis fearg mór. Chuaidh tonnta turrainge trasna Tír na Marbh mar sin amhain. Thit sé shíos ar an talamh agus thosaidh sé do dhéan rópaí ‘muigh as do ghruaig air. Chuir sé na clacháin le chéile ‘gus leis solais láidir mór bha siad clach mór amháin le chéile ‘ríst. Thánaig solais láidir mór faoi Cú Chulainn agus bha córoin thar barr ceann air. Chuir sé shuas an clach le dhá lámha ‘gus chuaidh siad amuigh annsin.

“Bhfuil sin anull leat?” a dhubhairt Treoir. “Tá sin go maith leat do chur Lia Fáil le chéile ar ais aríst mar beadh ard ríghthe nuadh ag córoin le beannachda Déithe.” a dhubhairt Treoir aríst. Thosaidh Cú Chulainn ag gáire: “Bhail na cathanna seo do chur gach aon rudan uabhasach ceart le lámha dhéan mé? Chuir mé ceisteanna chugam fhéin i n-dhiaidh gach aon rud. Amadán.”

Le Máirtín Eoghain Mac Giolla Eoin
(Gaedhealg Thír Eoghain)