‘S Daoin’ aṁàin ri ċéile leinn!

Tha na Gàidheil daoine mhath gun teagamh, agus tha mhaid daoin’ amhàin ri chéile thairis a’ Ghàidhealtachd as Albainn an Ear gu h-Éireann an Iar, agus as Albainn a’ Tuath gu h-Éireann a’ Deas leis Eilean Mhanainn leinn cuideachd!

Agus tha mhaid daoin’ amhàin leis na Gàidheil agus muinntir Gàidhealach thairis nam Fharraige gu Dùthaich nan Craobh (Talamh an Éasg, Eilean Naomh Eóin, Albainn Nuadh, Ceap Breatuinn, Gleann Gàraidh, Baile nan Gaedheal (Ontario Deas) agus air aghaidh gu Gleann Uisge Dhearg, Sruth na t-Sáibháil, Tìr nam Buachaille (Nam Machairean Móra) agus air aghaidh gu Tìr Chaluim Cille sa Chanada ‘n Iar. Agus tha mhaid daoine le chéile ‘mhàin leis na Gàidheal sa Nuadh Eachraic, Bhostún, Sasuinn Nuadh / Nuadh Shasuinn, Achaidh an Iúbhair (Bhirginia), Tír na Choillte (Stát Phenn), Àpalaid, Caraliana Tuath, Caraliana Deas, Dùthaich Mhic a’ Tóisich agus thairis na Stàidean Aontaiche ‘s Meicsacó ‘s Chanada cuideachd. Agus tha sin an sgeul eadar leinn – na Gàidheal – thairis an domhain ‘s tìr’ eile cuideachd gun teagamh!

Dhubhairt ‘s sgrìobh mi sin annseo mar chunnaig mi ‘s chuala mi facail garbh mì-cheart as daoine na h-acadamaich ag cainnt an aghaidh nan ceangal an-mhor eadar na Gàidheil Albainn, na Gàidheil Mhanainn agus na Gàidheil Éireann. Chuir ead fearg an-mhor orm-sa le sin amhàin mar chan eil sin ceart! Oraic chun a’ Ghàidhealtachd air gach aon leir-sgéal! Tha mhaid ri chéile ‘nn gun teagamh! ‘S ochd gu dà mìle dheug eadar Sruth na Maoile ‘gus thánaig ‘s chaidh leinn eadar ann o mìltean air mìltean bliadhain a-nis!

Chaidh na Gall-Óglaich a-muigh as nan Eileanan, Árra-Gháidheal, Gall-Ghaedhealaibh agus ceanntar eile na h-Albainn chun gu h-Éireann gun stadamh eadar 331 IC gu 1692, agus dheun ead sin do shabaid an aghaidh nan Gaill (Gall-Shasannaich) agus do shabaid ri taobh chairdean ‘s clann ann cuideachd. Bha na Gall-Óglaich agus na Gaedheil Albainn ann ri taobh na Gaedheil Éireann nuair a chaidh ead gu cogadh an aghaidh na Gall-Lochlannaich (795 IC gu 1014) agus na Gall-Shasannaich (1169 gu ‘n-diugh), agus leanaidh mhaid le leinn ann gun mhall gu bràch air fad le cuidich Dhia! Thosaich na Gaill sa Lunnainn, Sasuinn do chur briseamh an aghaidh an ceangal eatarainn o 1200 no mu sin. Bh’ eagal an-mhor aca mu’n bhunaidh leinn rioghalachd nuadh nan Gàidheal b’fheudar mar dh’iarr ead an talmhan againn oirnn gun mhall ‘s gun teagamh cuideachd! Ach chuir mhaid sabaid an-mhor an aghaidh obaireamh Dòmhnull Dubh a thosaich ead an aghaidh leinn agus shabaid mhaid sa chosainnt dlighean Gàidhealach eadar 1200 gu 1788 nuair a shiubhail Teàrlach Ruadh gu Dhia Mhór. Ach as dheidh sin, bha na ceangal eatarainn neart gun teagamh mar sheas leinn ri chéile ‘n aghaidh na tighearnan talamh o 1792 (Bliadhain na Caoraich) gu 1813 (Bliadhain Losgaidhean) air aghaidh gu ‘n Ár Mhór nan Gàidheal (1845 gu 1857) agus air aghaidh a-rithist gu Blàr a’ Chumhaing (19mh Giblean 1882) nuair a dh’éirigh leinn shuas an aghaidh nan tighearnan talamh ri linn Cogamh na Croitearan (1882 gu 1913). Fhuair mhaid cuidich an-mhor as na Gàidheil Éireann ann mar dh’éirigh ead an aghaidh na tighearnan talamh sa Chonnacht sa bhliadhain 1879, agus dh’eirich mhaid a-mach annsin do thabhairt cuidich ortha ‘nnsin! Thánaig Micheál Mac Dáibhéid annseo gu nan Eileanan a-mach as Connacht agus bh’ e ‘m Ball-Pàrlamaid (BP) againn le bliadhain-mhath fada ‘s dheidh sin! Bh’ e fear mór air Eilean Cheo (Sgitheannach) ann gun teagamh agus chuir e sabaid an-mhor le h-aghaidh nan daoine cuideachd! Chaidh leinn air aghaidh leis am blàr shuas gu Cogadh Catharra ‘n Éireann eadar 1922 gu 1923. Ach chaidh mhaid ri chéile air ais a-rithist as dhéidh sin ach tha sin sgeul le àm eile.

Tha cànan amhàin leinn cuideachd gun teagamh! Tha mi tuigsinn gach aon facal as Gaedheil Éireannach agus tha ead tuigsinn gach aon facal asainn cuideachd! Tha sin an sgeul mar tha mhaid daoin’ amhàin ri chéile ‘gus tha sin fìor ‘s ceart gun teagamh! Thánaig fearg an-mhor orm nuair a chunnaig mi daoine cac acadamh ag cainnt agus ag sgrìobh sgeultan mì-cheart an aghaidh Gàidheil Éireann agus dh’obair ead do chur sgeultan mì-cheart an aghaidh ceangal eatarainn thairis Sruth na Maoile. ‘S cac dhaoin’ ead fhéin amhàin, agus iarraidh ead do chur roinnt uabhasach eatarainn cuideachd mar th’ ead air taobh nan Goill agus ‘s fuath leotha tha mhaid air slighe chun saorsa ‘nis leis an sgeul fo 2023.

‘S ceangal an-mhor ‘s neart eadar Gàilig Albainn a’ Tuath agus Gaeluinn Mhumhain (Éireann a’ Deas). Abair na daoine: Cionnas a tha thu? (Albainn a’ Tuath) agus cionas atá tú? (Mumhain). Sa bliadhain 1400 ‘s 1500 bha Gàilig cànan amhàin eadar Cataibh an Ear, Dùthaich Mhic Aoidh (Albainn a’ Tuath) gu Deas Mhumhain (Éireann a’ Deas). Bha sin an sgeul eadar Acaill no Iar Chonnacht (Éireann an Iar gu Pheart an Ear agus Dùn Déagh ‘s Dùn Éideann (Albainn an Ear). Agus rinn luchdan daoine tursan thairis Sruth na Maoile gach àm cuideachd. Chaidh rudan deacaidh mar Seumas Stiùbhart VI an plandála san Ulaidh o 1610 air aghaidh. Agus rinn e sin mar dh’iarr e do chur roinnt an-mhor eadar na Gàidheal gu bràch air fad. Ach chan eil sin an sgeul an-diugh!

Le Eóin Lom Dòmhnallach
(Gàilig nan Eileanan)

‘S Daoin’ aṁàin ri ċéile leinn!

Ṫa na Gàiḋeil daoine ṁaṫ gun teagaṁ, agus ṫa ṁaid daoin’ aṁàin ri ċéile ṫairis a’ Ġàiḋealtaċd as Albainn an Ear gu h-Éireann an Iar, agus as Albainn a’ Tuaṫ gu h-Éireann a’ Deas leis Eilean Ṁanainn leinn cuideaċd!

Agus ṫa ṁaid daoin’ aṁàin leis na Gàiḋeil agus muinntir Gàiḋealaċ ṫairis nam Ḟarraige gu Dùṫaiċ nan Craoḃ (Talaṁ an Éasg, Eilean Naoṁ Eóin, Albainn Nuaḋ, Ceap Breatuinn, Gleann Gàraiḋ, Baile nan Gaeḋeal (Ontario Deas) agus air aġaiḋ gu Gleann Uisge Ḋearg, Sruṫ na t-Sáiḃáil, Tìr nam Buaċaille (Nam Maċairean Móra) agus air aġaiḋ gu Tìr Ċaluim Cille sa Ċanada ‘n Iar. Agus ṫa ṁaid daoine le ċéile ‘ṁàin leis na Gàiḋeal sa Nuaḋ Eaċraic, Ḃostún, Sasuinn Nuaḋ / Nuaḋ Ṡasuinn, Aċaiḋ an Iúḃair (Ḃirginia), Tír na Ċoillte (Stát Ṗenn), Àpalaid, Caraliana Tuaṫ, Caraliana Deas, Dùṫaiċ Ṁic a’ Tóisiċ agus ṫairis na Stàidean Aontaiċe ‘s Meicsacó ‘s Ċanada cuideaċd. Agus ṫa sin an sgeul eadar leinn – na Gàiḋeal – ṫairis an doṁain ‘s tìr’ eile cuideaċd gun teagaṁ!

Ḋuḃairt ‘s sgrìoḃ mi sin annseo mar ċunnaig mi ‘s ċuala mi facail garḃ mì-ċeart as daoine na h-acadamaiċ ag cainnt an aġaiḋ nan ceangal an-ṁor eadar na Gàiḋeil Albainn, na Gàiḋeil Ṁanainn agus na Gàiḋeil Éireann. Ċuir ead fearg an-ṁor orm-sa le sin aṁàin mar ċan eil sin ceart! Oraic ċun a’ Ġàiḋealtaċd air gaċ aon leir-sgéal! Ṫa ṁaid ri ċéile ‘nn gun teagaṁ! ‘S oċd gu dà mìle ḋeug eadar Sruṫ na Maoile ‘gus ṫánaig ‘s ċaiḋ leinn eadar ann o mìltean air mìltean bliaḋain a-nis!

Ċaiḋ na Gall-Óglaiċ a-muiġ as nan Eileanan, Árra-Ġáiḋeal, Gall-Ġaeḋealaiḃ agus ceanntar eile na h-Albainn ċun gu h-Éireann gun stadaṁ eadar 331 IC gu 1692, agus ḋeun ead sin do ṡabaid an aġaiḋ nan Gaill (Gall-Ṡasannaiċ) agus do ṡabaid ri taoḃ ċairdean ‘s clann ann cuideaċd. Ḃa na Gall-Óglaiċ agus na Gaeḋeil Albainn ann ri taoḃ na Gaeḋeil Éireann nuair a ċaiḋ ead gu cogaḋ an aġaiḋ na Gall-Loċlannaiċ (795 IC gu 1014) agus na Gall-Ṡasannaiċ (1169 gu ‘n-diuġ), agus leanaiḋ ṁaid le leinn ann gun ṁall gu bràċ air fad le cuidiċ Ḋia! Ṫosaiċ na Gaill sa Lunnainn, Sasuinn do ċur briseaṁ an aġaiḋ an ceangal eatarainn o 1200 no mu sin. Ḃ’ eagal an-ṁor aca mu’n ḃunaiḋ leinn rioġalaċd nuaḋ nan Gàiḋeal b’ḟeudar mar ḋ’iarr ead an talṁan againn oirnn gun ṁall ‘s gun teagaṁ cuideaċd! Aċ ċuir ṁaid sabaid an-ṁor an aġaiḋ obaireaṁ Dòṁnull Duḃ a ṫosaiċ ead an aġaiḋ leinn agus ṡabaid ṁaid sa ċosainnt dliġean Gàiḋealaċ eadar 1200 gu 1788 nuair a ṡiuḃail Teàrlaċ Ruaḋ gu Ḋia Ṁór. Aċ as ḋeiḋ sin, ḃa na ceangal eatarainn neart gun teagaṁ mar ṡeas leinn ri ċéile ‘n aġaiḋ na tiġearnan talaṁ o 1792 (Bliaḋain na Caoraiċ) gu 1813 (Bliaḋain Losgaiḋean) air aġaiḋ gu ‘n Ár Ṁór nan Gàiḋeal (1845 gu 1857) agus air aġaiḋ a-riṫist gu Blàr a’ Ċuṁaing (19ṁ Giblean 1882) nuair a ḋ’éiriġ leinn ṡuas an aġaiḋ nan tiġearnan talaṁ ri linn Cogaṁ na Croitearan (1882 gu 1913). Ḟuair ṁaid cuidiċ an-ṁor as na Gàiḋeil Éireann ann mar ḋ’éiriġ ead an aġaiḋ na tiġearnan talaṁ sa Ċonnaċt sa ḃliaḋain 1879, agus ḋ’eiriċ ṁaid a-maċ annsin do ṫaḃairt cuidiċ orṫa ‘nnsin! Ṫánaig Miċeál Mac Dáiḃéid annseo gu nan Eileanan a-maċ as Connaċt agus ḃ’ e ‘m Ball-Pàrlamaid (BP) againn le bliaḋain-ṁaṫ fada ‘s ḋeiḋ sin! Ḃ’ e fear mór air Eilean Ċeo (Sgiṫeannaċ) ann gun teagaṁ agus ċuir e sabaid an-ṁor le h-aġaiḋ nan daoine cuideaċd! Ċaiḋ leinn air aġaiḋ leis am blàr ṡuas gu Cogaḋ Caṫarra ‘n Éireann eadar 1922 gu 1923. Aċ ċaiḋ ṁaid ri ċéile air ais a-riṫist as ḋéiḋ sin aċ ṫa sin sgeul le àm eile.

Ṫa cànan aṁàin leinn cuideaċd gun teagaṁ! Ṫa mi tuigsinn gaċ aon facal as Gaeḋeil Éireannaċ agus ṫa ead tuigsinn gaċ aon facal asainn cuideaċd! Ṫa sin an sgeul mar ṫa ṁaid daoin’ aṁàin ri ċéile ‘gus ṫa sin fìor ‘s ceart gun teagaṁ! Ṫánaig fearg an-ṁor orm nuair a ċunnaig mi daoine cac acadaṁ ag cainnt agus ag sgrìoḃ sgeultan mì-ċeart an aġaiḋ Gàiḋeil Éireann agus ḋ’obair ead do ċur sgeultan mì-ċeart an aġaiḋ ceangal eatarainn ṫairis Sruṫ na Maoile. ‘S cac ḋaoin’ ead ḟéin aṁàin, agus iarraiḋ ead do ċur roinnt uaḃasaċ eatarainn cuideaċd mar ṫ’ ead air taoḃ nan Goill agus ‘s fuaṫ leoṫa ṫa ṁaid air sliġe ċun saorsa ‘nis leis an sgeul fo 2023.

‘S ceangal an-ṁor ‘s neart eadar Gàilig Albainn a’ Tuaṫ agus Gaeluinn Ṁuṁain (Éireann a’ Deas). Abair na daoine: Cionnas a ṫa ṫu? (Albainn a’ Tuaṫ) agus cionas atá tú? (Muṁain). Sa bliaḋain 1400 ‘s 1500 ḃa Gàilig cànan aṁàin eadar Cataiḃ an Ear, Dùṫaiċ Ṁic Aoiḋ (Albainn a’ Tuaṫ) gu Deas Ṁuṁain (Éireann a’ Deas). Ḃa sin an sgeul eadar Acaill no Iar Ċonnaċt (Éireann an Iar gu Ṗeart an Ear agus Dùn Déaġ ‘s Dùn Éideann (Albainn an Ear). Agus rinn luċdan daoine tursan ṫairis Sruṫ na Maoile gaċ àm cuideaċd. Ċaiḋ rudan deacaiḋ mar Seumas Stiùḃart VI an plandála san Ulaiḋ o 1610 air aġaiḋ. Agus rinn e sin mar ḋ’iarr e do ċur roinnt an-ṁor eadar na Gàiḋeal gu bràċ air fad. Aċ ċan eil sin an sgeul an-diuġ!

Le Eóin Lom Dòṁnallaċ
(Gàilig nan Eileanan)

 

 


 

Artaigil às a LUD – Sgríoḃ Gaeḋealaċ – 07-22

Issuu (Digiteaċ) – https://issuu.com/lionra-uisge-dhearg/docs/lud-sg-07-22
Magzter (Digiteaċ) – https://www.magzter.com/CA/Lìonra-h-Uisge-Dhearg/LUD—Sgríoḃ-Gaeḋealaċ/Lifestyle/
Peeċo (Corporra) – https://www.peecho.com/print/en/1212290
Patreon (Digiteaċ ⁊ Corporra) – https://www.patreon.com/posts/75476037

 

 

Fàg freagairt

Cha dèid an seòladh puist-dhealain agad fhoillseachadh. Tha * ris na raointean a tha riatanach