Litir chun mo Sheanathair (Cuid a h-Aon)

Litir chun mo Sheanathair (Cuid a h-Aon)

“Chan fhuil cuiridh breithiúnas orm-sa le mo bhrisidh mar tá siad mo bhrisidh mé fhéin amhain. Ach amharc isteach mo súile, tuigidh mo chroidhe, ‘gus foghluim faoi m’ anam.”

A Sheanathair mór,
Thosidh me ‘n turas seo sé bliadhain ó shoin anois do’n amharc ar d’obair ‘s do bheatha ‘gat. Rinn mé turas sa stair, go laethanta fada ó shoin agus dearmadta. Agus i n-dhiaidh bliadhanta fada ‘g amharc agus ag foghluim fút, d’fhoghluim mé do chroidhe ‘gat agus thuig mé d’anam fosta. D’fhoghluim mé do cheann agus d’anam dochreidte a’ fhuair thú ‘s Dhia, ‘gus d’fhoghluim do’n obair a dhéan thú nuair chuir thú pleananna, creidimh, smaoinigh ‘s creidimh láidir síos ar páipéar le lámh sgríobhamh, fhéin. D’fhoghluim ‘s chunnaic mé do cheann ionntach agat nuair a dhéan thú rudaí dochreidte, ‘s do rinn turais go tírean eile, agus dhéan thú sin mar bha grádh an-mhor agat le do tír dhúthchais Naomhtha, ÉIRE.

Nuair a rinn mé staidear fada mór fút, bha sin turas spioradáil mar bha mé ‘taistil leat le linn an staidear staire. Thánaig deora chun mo shúile ‘nnsin, agus thánaig gáire ar m’ aghaidh. Bha sásta ar mo bheal cuid ám ‘s mó, ‘gus bha sin le linn oidhche fada, ‘gus ó ám go h-ám nuair d’éirigh na gréine thuas sa speura, ‘gus cha rabh sgairt faoi timpeall ach amhráin na h-éiníní ‘gus na cait ‘sealgaireachd ar taobh na cnoc sa bhaile mhaith Doire a’ Cholmcille. Thánaig mé do fhoghluim faoi strígheanna ‘s cathanna ort fhéin agus na rudaí deacair agat sa saoghal. Thánaig mé faoi troideadóir thú fhéin, faoi neart dochreidte mór ort fosta. Thánaig mé do fhoghluim nuair a chuir thú gach aon obair ‘s bronntanas ort le Dia go brách. Agus thánaig sin seo go h-áma h-ionntach nuair a d’oibrigh thú do chur athbheochán mhór, do chosainnt ‘s do fhás an teannga dhúthchais agus dhéan thú sin leis grádh ana-mhór.

“Má tá tíre gan teannga sin tíre bhás, agus má ‘s tíre leis teannga ‘g bás, sin ar an bhóthair go bás.”

I mo shúile, ‘s na daoine pobal – príomha – na daoine móra – ach ar do chúil tá na daoine sa gluaiscearta, daoine ‘g taistil ciúin saoghal acu, ag lorg le cosannta na daoine dhúthchais leo, ‘g cosanta na teannga dhúthchais acu ‘gus na cosanta creidimh acu fosta. Tá sin smaoinigh daoine na plean láidir a’ chuir iad eólas mhaith cuid am ‘s mó, le taoisigh Fíor Gaedheil le linn 20adh Aois ‘s dheidh an Ár Mór. “S creid agam bha sin dhibeartha ‘s sgrios-chinnidh.” ‘S breagh liom do cheann agat nuair bha thú shuas do’n obair leat nuair bha neart láidir agat ‘s nuair thosaidh thú Teoranta Sláintiúil Prudantail na h-Aimearaga. Fuair Seaghán Fairfield Dridéin an ainm le ‘tosaidh ‘s ‘bunaidh airgead sláintiúil nuair rinn se stair sa 1909. Bha mé ‘smaoinigh faoi ba cheart má d’fhan thú ‘nn san Aimearaga ‘nnsin. Ach char thánaig mo mháthair sa domhain annsein, an nasg eadaruinn. Agus tá creid agam bha do grádh agat le do tír dhúthchais, ach le do teannga dhúthchais go h-áiridh, an Athbheochán Gaedhealg.

‘S smaoinigh mé fhéin cá mhéad dh’fhoghluim dánta ‘s daoine Gaedhealg mar bhunaidh thú craoibh ‘s cumainn Connradh na Gaeilge ‘gus mar píosa Gaedhealg a sgríobh thú sa páipeara nuadhachda sa luath 20adh Aois? Nuair a bhunaidh Nuadhachd Thír Chonaill ‘s Daoine Doire ar 14adh Márta 1903, bha píosa le lámh agat ar ciad duilleag “Ranganna Maith as Gaedhealg.” Bha ciad píosa sgríobhadh Gaedhealg ann agus bha dán Gaedhealg fosta. Agus 40 bliadhain i n-dhiaidh sin go dtí fhuair thú bás, sgríobh thú n-artagal sa “Dialann Doire” – ‘Bhfuil thú ag Foghluim Gaedhealg?”

I n-dhiaidh uimhir litir as muinteoirí, cainnteoirí dhúthchais as trasna Iarthuisceart ‘s Ulaidh, chuaidh “Dialann Doire” go chur do’n artagail le 10 bliadhain i n-dhiaidh a fhuair thú bás sa 1953 agus thug thú 50 bliadhain obair dochreidte chun Athbheochán Gaedhealg le sin mar sin. Chuir thú drámaí Gaedhealg an-mhaith sa Nuadh Eachraic agus thanaig mílte ar mílte daoine do’n amharc iad ar Slighe Mór. Bha sin trí bliadhain roimhe thánaig Dubhghlas de h-Íde ‘nn. D’fhill thú abhaile go h-Ard an Rátha, ‘gus thug thú sástanas mór chun Gaedheil eile leis óraid asat, agus ar gach aon rudaí Gaedhealg ‘s Gaedhealach annsin. Agus thug thú chucu le bliadhanta fada nas móire ‘nn.

Ag rith ‘s ag léamh na sgríobhaimh, chonnaic thú do pháiste ‘s daoine óige, nuair thánaig fíor athbheochán Gaedhealach. Má beidh thú beó indiu beidh thú ‘g sgairt faoin obair deas le “Coláiste Lurgáin agus Seo Linn” mar chuir iad amhráin Gaedhealg thuas shuas ar an eadarlín. Tá na h-amhráin ‘s ceol Gaedhealach thairis na domhain mar sin amhain le Gaedhealtachd Nuadh, nuair aimsear garbh deireadh.

Chuir thú fhéin a Sheanathair mór, chuir thú teine láidir i mo chroidhe do chuart chun Gaedhealg ar ais aríst gan mhoill, agus char tuiginn mé Gaedhealg mar bha rudaí deacair le sin sna sgoileanna seo. Bha ‘s beadh sin ionntach má bha ‘s beidh rudaí difriúil do chur rudaí deas chun ‘muineadh ‘s foghluim Gaedhealg. Ach chan fhuil sin fíor! Bha Fíor Gaedheal mé fhéin ó nuair a bha mé nas óige. ‘S fuath liom plean sgoile eólas faoi timpeall san áite 1960idí ‘s 1970idí. Chuir sin sgrios chun an grádh ‘foghluim Gaedhealg mar bha sin mí-cheart gan ceartas nuair chuir riaghaltas eólais sgriosadh ar na Gaedheil óige le ‘foghluim agus ‘beo Gaedhealg acu. Aontaim leat iarraidh leo – na daoine Gaedhealach – do chur comhaireachd do chosanta Gaedhealg nuair chuir daoine stad chun ‘cainnt Gaedhealg sa bhailí acu.

Goidé smaoinigh tú faoi rudaí indiu a Sheanathair? Iarraidh muid an eólas agat gan dabht. Beidh muid sásta le do cheann láidir ‘s úra ‘s cliste ‘gus beidh muid ag éisteachd leat agus beidh sin go h-ionntach. Tá creid orm amharc thú plean suimiúil le Sas-amach le taobh leis na Fíor Gaedheil eile. Bha breagan agat ‘s agaibh aislingí ‘s Tuaisceart go Deisceart, agus as an Oirthear go h-Iarthair le na daoine mór na Gaedhealtachd; Caitligeach, Prodastúnach, Cléireach, Meathadach, Ioslumach agus gach aon duine na tír seo. Tá spás againn na tír nuadh úra seo. Gaedhealtachd saor as riaghaltas Gallda, beidh sin go h-ionntach.

Le Séamus Ó Cinnéide
(Gaedhealg Thír Eoghain)