Caitlín Ní h-Aodha (1876 go 1925)

Caitlín Ní h-Aodha (1876 go 1925)

Ba Fíor Gaedheal agus bean dochreidte Caitlín Ní h-Aodha. Rugadh ’s tógadh í ar Eilean Naomh Eóin i gCeanada ar 12adh Samhainn 1876. D’fhág sí’muigh as sgoil sa bhliadhain 1892, agus chuaidh sí do’n obair leis Eaglais Caitliceach eadar na Daoine Dhúthchais sa 1899. Bhí sí ’nn eadar 1899 go 1902, agus d’fhág sí ’nn mar d’iarr í do’n obair le sgríbhneoir. Sgríobh Caitlín leabhair ionntach mhaith agus dochreidte faoi cearta bean, cearta Caitlicigh sa Cheanada, cearta Daoine Dhúthchais agus cearta na n-Gaedheal fosta. Rinn sí turas
an-fhada trasna na Machairean Móra ó 1902 go 1908. Fhuair obair maith uirthi i dTír a’ Bhuachaille nuair a fhuair sí céad cartlannaí na Tír a’ Bhuachaille sa 1908. Ba sí ’nn go dtí 1913 nuair a chuaidh sí go Lonndain, Sasuinn do’n obair le h-aghaidh riaghaltas Tír a’ Bhuachaille.

Chuaidh Caitlín go h-Éireann sa 1914 le linn Géarchéim Riaghaltas Dhúthchais. Chreid sí sa riaghaltas dhúthchais roimh an cuairt, ach ba sí Fíor Gaedheal amhain tar éis sin mar chonnaic Caitlín an obair uabhasach le lámha Sasuinn, agus chonnaic sí thosaidh na Gaill obair chun cogadh agus roinnt mór in Éireann eadar na Gaedheil Caitlicigh ’s na Gaedheil Prodastúnaich
mar d’iarr iad do bhris na neart láidir mór na Gaedheal. Chreid ’s d’obair sí chun fíor saoirse na Gaedheal agus na Gaedhealtachd as an am sin.

D’imigh Caitlín chun go Connradh na Gaeilge ‘gus fuair sí láidir ’s crógacht sa teanga fosta. Sgríobh sí dráma Gaeilge leis Pádraic Ó Conaire sa 1915. Ba sí fearg nuair a thánaig Ceanada ’stigh Cogadh na Dhá Ghall ar taobh Sasuinn sa 1914, agus chuaidh sí do’n obair an-mhor le h-aghaidh an teanga dúthchais na n-Gaedheal agus le fíor saoirse na n-Gaedhealtachd fosta. D’fhág sí’muigh as do’n obair le riaghaltas Tír a’ Bhuachaille sa 1917, agus chuaidh sí do’n obair ar taobh na Gaedheal go brách ar fad annsin.

Ba Caitlín ‘obair le Connradh Forás na
n-Gaedheal (CFnaG) sa Stáit Aontaithe sa 1918, agus rinn sí turas fada trasna na deisceart Stáit Aontaithe le linn 1919 mar bha fhios aici bha sluagh an-mhor Gaedhealach ann, agus d’iarr iad díoghaltas mór in éadan Sasuinn gan amhras. Bhunaigh sí cumainn na Cairde Saoirse na h-Éireann (CSnaÉ) trasna na Deisceart na Stáit Aontaithe le linn 1919 fosta.

D’fhill Caitlín abhaile go Ceanada sa 1920 agus fuair sí gach aon sluagh Gaedhealach ann le chéile faoi bratach ’s sluagh mór amhain do throid ’s do’n obair le fíor saoirse na Gaedheal agus na seann Gaedhealtachd. Fuair sí siad le chéile le mí Bhealtaine sa bhliadhain 1920 mar bhunaigh iad Connradh Fíor Saoirse na h-Éireann (CFSnaÉ) nó Connradh Fíor Saoirse na Gaedheal (CFSnaG) sa baile mór Montréal.

Thosaidh iad obair fada ’s turais trasna Ceanada ’s Tír Cholm Cille go Ceap Breatuinn, Albainn Nuadh, Cuidhbéig agus ar aghaidh go Talamh an Éisg fosta. Chuir iad cruinniú mór i gach aon áit agus fuair iad airgead, tacaigh, cuidiú agus spiorad láidir trasna na tíre chun na Gaedheal ann. Thánaig CFnaÉ faoi h-ionnsaigh le daoin’ ar taobh Sasuinn, agus le Sasannaigh fosta. Ach bhuaidh iad in éadan gach aon ionnsaigh gan amhras agus rinn iad sin leis crógacht mór acu fosta.

Leanaigh iad ar aghaidh leis an obair trasna na tíre eadar 1920 go 1922 gan sos ’s gan stad. Chuir iad stad an obair mar an
sos-cogaidh eadar Arm na Gaedheal agus na Gaill. Ach fhuair iad bristeamh mar an Cogadh na gCarad eadar 1922 go 1923. Bha do cridhean acu bhriste mar sin amhain mar chuaidh Gaedheal in éadan Gaedheal sa cogadh seo, ‘gus fhuair na Gaedheil na Sé Chonndae ’s Albainn do throid ar aghaidh in éadan na Gaill amhain gan cuidiú, agus ba mór an truagh sin.

Chuaidh Caitlín eadar Ceanada ’s na Stáit Aontaithe tar éis sin, agus d’obair sí ar aghaidh leis ’sabháil Gaeilig fosta. Fuair sí bás ar 26adh Aibreán 1925 i mbaile Nuadh Eabhraic. Fuair sí bás mar thánaig na
h-Aillse uirthi. Ba Fíor Gaedheal í fhéin gan amhras.

Le Niall Mac Colla
(Gaeilig Thír Chonaill)