Na Daoine Gorma

Na Daoine Gorma

Cha rabh ’s chan fhuil daoine na h-Afraige ’n t-ainm daoine dubh nó na Daoine Dubh mar bha sin an t-ainm le na Gaill agus le h-aghaidh na plandóirí go h-áiridh. Fhuair iad an t-ainm orthu mar Plandála Laoighis agus Uibh Fháiligh, Plandála Loch Garman agus an Plandála h-Ulaidh fosta.

Bha fearg an-mhór ar na muinntear Gaedhealach trasna na Gaedhealtachd ann mar fhuair iad dhíbeartha’muigh as do bhailí ‘gus amuigh as do talúin acu fosta. Chuir iad an t-ainm – Na Daoine Dubh – nó Muinntear Dómhnall Dubh nó Muinntear Diabhail mar sin amháin agus d’éirigh iad amach gach aon deich bliadhain in éadan na plandóirí ‘gus dhéan iad sin leis díoghaltas an-mhór le linn 1546 go 1567, agus ar aghaidh eadar 1568 go 1607 agus ar aghaidh aríst eadar 1614 go 1687 agus 1688 go 1776 go dtí aimsear linn indiu. Agus bha fearg dochreidte ‘g na muinntear Gaedhealach agus bha fearg fíochmhar agu ’n éadan na plandóirí ‘gus riaghaltas Gallda i mBaile Átha Cliath, agus throid na Gaedheil in éadan orthu ‘gus d’éirigh na Gaedheil shuas in éadan agu mar ghabh iad an talamh astu go h-áiridh amháin. Bha siad na Daoine Dubha nó na Daoine Dubh, agus cha rabh ’s chan fhuil iad as Afraig! Sin é!

Anois, bhá ’s tá fíor ainm le daoine na h-Afraig as Gaedhealg na Daoine Gorma! Agus tá cúpla sgéal maith faoi sin. Bha fhios na Gaedheil faoi daoine na h-Afraig mar ’s daoine na fharraige linn fhéin agus d’oibrigh iad le taobh leis daoine na h-Afraig san Airm ’s Cabhlaigh na Spáinne ‘gus Sluagh na bhFrainnge fosta. Bha cuid sluagh sgaifte mór as Afraig ag troid ar taobh na Spáinne le linn Cogaidh Móra trasna na h-Eóraip eadar 1527 go 1714, agus ar aghaidh eadar 1718 go 1814 fosta. Agus bha saighdeara na h-Afraige leis na Spánnigh nuair a thánaig iad go Cionn t-Sáile do throid le saoirse na Gaedheil agus na Gaedhealtachd eadar 1601 go 1602. Agus thug Dómhnall Ó Súilleabháin Béarra focail an-mhaith orthu mar thug iad cuidiú mór air le linn léigeara faoi Béarra ‘gus Gleann Garbh. Agus ina dhiaidh Turas na dTaoisigh sa 1607, thánaig na Gaedheil in aice daoine na h-Afraige ’ríst ag troid in éadan chairde Sasuinn ann san Eóraip agus bha siad an-chairdiúil le cheile gun amhras!

Cha rabh fuath ar na Fíor Gaedheil chun daoine na h-Afraige, ‘gus chuir iad an t-ainm na Daoine Gorma orthu mar sin amháin gun dabht. Bha fuath agu le na Gaill amháin, agus sin é!

Chuir muinntear eile na h-Eóraip an ainm ’daoine dubha’ ortha sa teannga dhúthchais agu ’nn trasna na h-Eóraip, ach cha rabh sin an sgéal leis na Gaedheal! Bha mhaith na sinseara linn na Daoine Gorma ‘gus sin é gan dabht! ‘S dath gorm fíor dhath mór na Gaedheil agus bha mhaith linn ortha nuair a chuir linn an t-ainm chun ar daoine na h-Afraig. Cha rabh ’s chan fhuil ain-chinealtas mór eadar na muinntear Gaedhealach agus istigh na Sean Ghaedhealtachd indiu mar tá fhios againne faoi riaghaltas daoine garbh leis croidhean dhubha acu fosta.

‘S sgéal go h-ionntach suimiúil amuigh as Iorrais agus Tuaisceart Mhaigh Eo faoi t-ainm na Daoine Gorma. Bha sin san aimsear Bliadhain na bhFranngach ann sa Chonnacht sa 1798. Thánaig sluagh beag saighdeara ’s Afraig nó bha siad Afraigigh ó dhúthchais leis Arm na bhFranngaigh ann sa 1798 nuair rinn Ginearál Humbert an ionnradh mór do thabhairt fíor saoirse chun na Gaedheil agus na Gaedhealtachd annsin sa mhí Lughnasa 1798. Bha saighdeara h-ionntach mhaith iad fhéin nuair throid na Fíor Gaedheil agus na Franngaigh trasna na tíre ’n éadan na Gaill sa chogaidh sin. Bha saighdeara san Arm na bhFrainnge iad fhéin fosta gan dabht agus bha siad ann le linn Cath Caisleán Bharraigh ar 27adh Lughnasa 1798 nuair a fhuair 6,000 Gall bás in éadan na Gaedheil ’s na Franngaich le chéile. Thánaig na Connachtaigh an t-ainm na Daoine Gorma ortha mar sin amháin, agus tá sin seannchas an mhór ’s an láidir ann trasan Connacht indiu!

‘S sgéal eile faoi n-ainm na Daoine Gorma ’s na Gaedheil Àpalaid mar chonnaic iad – na daoine h-Afraig ann – ag chur eadaidh saighdeara Tuaisceart le linn Cogadh na Stáit eadar 1861 go 1865, agus bha sin an sgéal leis na Gaedheil ar na Machairean Móra fosta gan dabht.

Chuir mise ’n artagal seo le chéile mar d’iarr mé do chur an fíor sgéal amach faoi cha rabh ’s chan fhuil fuath linn – na Gaedheil – chun in éadan na Daoine Gorma ‘gus sin agaibh an fíor sgéal seo!

Le Niall Mac Colla
(Gaedhealg Thír Eoghain)