Gàedhealtachd Cànada, Gàedhealtachd Dearmada
Chuala ‘gus chonnaig mé daoine h-acadamh ‘cainnt agus chuir sgéaltan mí-cheart mun chan fhuil na Gaedheal daoine ‘mhain le cheile ‘gus táimid daoine difiriúl eadar Albainn, Éireann, Manann agus na muinntir trasna na dtonnta go h-Aimearaga Thuaidh nó Dúthaich nan Craobh. Agus ‘s iad mí-cheart ar gach aon fógra acu gan dabht! Táimid daoine mór amháin le chéile ‘gus sin é go brách ar fad! Ba cheart ba bhreagh liom do chífidh ar na h-acadamaich cac-dhaoine san ifrinn in aice Dómhnull Dubh roimhe a fhaighidh mé bás mar a dhubhairt iad sin roimhe mun an roinnt eadar nan Gaedheal agus nan Gaedhealtachd!
‘S sluagh an-mhor na Gaedheil shuas sa leath-tuaisceart (thuaidh) na Dúthaich nan Craobh, agus tá Cànada ‘n t-ainm atá tíre seo indiu. Ba eadar 4 milliúin go 4.5 milliúin cainnteoir Gaedhealg sa Ceanada sa bhliadhain 1901 nuair a chuaidh na riaghaltas Gallda ar aghaidh chugainne leis an suirbheigh leo. Ba fuath ana-mhór acu leo chun Gaedhealg, chun na Gaedheil agus chun gach aon daoine amuigh as Sasuinn ‘s Gearmáin gun dabht, agus dh’iarraidh ead do bhriseadh na Gaedheil, na Slábhaich, na Daoine Dúthchais, na h-Iodálaich mar thánaig eagal ana-mhor acu mar fhuair ead creideamh istigh do cheanna thosaíodh na Gaedheil ‘s na Slábhaich an éirigh amach mór le saoirse na Ceanada ‘gus cha rabh sin cóir agus ceart gan dabht! Dh’iarraidh iad Ceanada Béarla ‘s Ceanada Franngais amháin, agus chífidh na Gaedheil agus na daoin’ eile ‘muigh go ‘n pháirc linn.
Ba 4 milliúin go 4.5 milliúin Gaedheal i gCeanada ‘s Talamh an Éisg san oirthear go Tír Challuim Cille san iarthar sa bhliadhain 1901 gan dabht. Agus dh’iarr na riaghaltas Gallda do chur muid amuigh as Ceanada gan dabht fosta. Ach beadh sin ró ró-dheacair mar déanaidh muid cogamh an-mhor in éadan sin. Mar sin an sgéal seo, thosaidh ead – na Gaill – plean uabhasach do chur Gaedhealg amuigh as gach aon muinntir Gáedhealach trasna na tíre. Agus ba sin obair-uabhasach an sgoileanna leis do chur Béarla ‘steach gach aon sgoil trasna na tíre ó 1901 nó 1911 ar aghaidh gan mhoill. Ba sin ró-chruadh in éadan na páistí Gáedhealach, agus chuaidh nimhe ar aghaidh go dtí na 1990idí ‘s na 2010idí nó faoi sin. Fhuair Gáedhealg bás cuid ‘s mó trasna na tíre mar sin agus tá sin ar coiscéimeanna riaghaltas Ceanada Gallda indiu! Ba cheart tabharfaidh siad cuidiú ana-mhor chun athbheochan Gaeilig trasna na tíre indiu, ach cha fheiceáil mé sin mar déanann siad na Franngaich agus na Sasunnaich agus ‘s fuath leo chun na Gaedheil gun dabht. ar Talamh an Éisg eadar 1536 go 1922. Chuaidh Gáedhlig Laighean go h-Ápalaid agus go Ghleann Uisge Dhearg fosta gan dabht, agus ba sin beó ‘nnseo nuair a fhuair sin bás in Éireann. Tá naoidh cánaint Gáedhlig trasna na tíre (Ceanada) anois gan dabht! Tá dá chánuint ar Talamh an Éisg, tá cánuint amháin ar Ceap Breatuinn ‘s Albainn Nuadh, tá cánuint amhain ar Oileán (Eilean) Naomh Éoin, tá dá nó trí cánuint san Ontario (Gáidhlig Ghleann Garraidh san Ontario oir-dheas), (Gáidhlig Thóronto) ‘s (Gáedhlig Ontario iar-dheas), tá cánuint amhain sa Ghleann Uisge Dhearg agus tá na nasg an-láidir ann eadar Gáedhlig Uisge Dhearg ‘s Gáedhlig Thóronto mar ‘s iad cánuint saor ó 1850idí nó faoi nó roimhe sin, ach tá gach aon cánuint leo acu le chéile ‘nn. Agus tá cánuint amhain le taobh Sruth an t-Sabhail fosta.
Thosaidh Gáedhlig ar an bealach go báis sa Ceanada eadar Ciad Cogamh na Dá Ghall (1914 go 1919) agus Dárna Cogamh na Dá Ghall (1939 go 1945) agus ar aghaidh i ndhiaidh sin fosta. Ach tá Gáedhlig beó ar na Machairean Móra ‘gus sa Glinnte h-Ontario ‘gus Cuidhbéig fosta indiu. Tá na Gaedheil óga sa Cuidhbéig ag foghluim Gáedhlig san Ollsgoil Mhic a’ Ghoill go h-áiridh agus filleadh Gáedhlig go Cuidhbéig ar ais aríst gan mhoill le cuidiú Dé. Ba cheart filleadh Gáedhlig trasna na tíre ar ais aríst le cuidiú Dé mar tá sin cóir agus ceart!
Le Séan Séamus Mac an Chruiteir, Sean Gaedhlteachd
Artaigil às a LUD – Sgríobh Róimh – 01-22
Issuu (Digiteach) – https://issuu.com/lionra-uisge-dhearg/docs/lud-01-22
Magzter (Digiteach) – https://www.magzter.com/…/LUD—Sgr%C3…/Lifestyle/874652
Peecho (Corporra) – https://www.peecho.com/print/en/1101525
Patreon (Digiteach ⁊ Corporra) – https://www.patreon.com/posts/lud-sgriobh-01-67649378
Gàeḋealtaċd Cànada, Gàeḋealtaċd Dearmada
Ċuala ‘gus ċonnaig mé daoine h-acadaṁ ‘cainnt agus ċuir sgéaltan mí-ċeart mun ċan ḟuil na Gaeḋeal daoine ‘ṁain le ċeile ‘gus táimid daoine difiriúl eadar Albainn, Éireann, Manann agus na muinntir trasna na dtonnta go h-Aimearaga Ṫuaiḋ nó Dúṫaiċ nan Craoḃ. Agus ‘s iad mí-ċeart ar gaċ aon fógra acu gan daḃt! Táimid daoine mór aṁáin le ċéile ‘gus sin é go bráċ ar fad! Ba ċeart ba ḃreaġ liom do ċífiḋ ar na h-acadamaiċ cac-ḋaoine san ifrinn in aice Dóṁnull Duḃ roiṁe a ḟaiġiḋ mé bás mar a ḋuḃairt iad sin roiṁe mun an roinnt eadar nan Gaeḋeal agus nan Gaeḋealtaċd!
‘S sluaġ an-ṁor na Gaeḋeil ṡuas sa leaṫ-tuaisceart (ṫuaiḋ) na Dúṫaiċ nan Craoḃ, agus tá Cànada ‘n t-ainm atá tíre seo indiu. Ba eadar 4 milliúin go 4.5 milliúin cainnteoir Gaeḋealg sa Ceanada sa ḃliaḋain 1901 nuair a ċuaiḋ na riaġaltas Gallda ar aġaiḋ ċugainne leis an suirḃeiġ leo. Ba fuaṫ ana-ṁór acu leo ċun Gaeḋealg, ċun na Gaeḋeil agus ċun gaċ aon daoine amuiġ as Sasuinn ‘s Gearmáin gun daḃt, agus ḋ’iarraiḋ ead do ḃriseaḋ na Gaeḋeil, na Sláḃaiċ, na Daoine Dúṫċais, na h-Iodálaiċ mar ṫánaig eagal ana-ṁor acu mar ḟuair ead creideaṁ istiġ do ċeanna ṫosaíoḋ na Gaeḋeil ‘s na Sláḃaiċ an éiriġ amaċ mór le saoirse na Ceanada ‘gus ċa raḃ sin cóir agus ceart gan daḃt! Ḋ’iarraiḋ iad Ceanada Béarla ‘s Ceanada Franngais aṁáin, agus ċífiḋ na Gaeḋeil agus na daoin’ eile ‘muiġ go ‘n ṗáirc linn.
Ba 4 milliúin go 4.5 milliúin Gaeḋeal i gCeanada ‘s Talaṁ an Éisg san oirṫear go Tír Ċalluim Cille san iarṫar sa ḃliaḋain 1901 gan daḃt. Agus ḋ’iarr na riaġaltas Gallda do ċur muid amuiġ as Ceanada gan daḃt fosta. Aċ beaḋ sin ró ró-ḋeacair mar déanaiḋ muid cogaṁ an-ṁor in éadan sin. Mar sin an sgéal seo, ṫosaiḋ ead – na Gaill – plean uaḃasaċ do ċur Gaeḋealg amuiġ as gaċ aon muinntir Gáeḋealaċ trasna na tíre. Agus ba sin obair-uaḃasaċ an sgoileanna leis do ċur Béarla ‘steaċ gaċ aon sgoil trasna na tíre ó 1901 nó 1911 ar aġaiḋ gan ṁoill. Ba sin ró-ċruaḋ in éadan na páistí Gáeḋealaċ, agus ċuaiḋ niṁe ar aġaiḋ go dtí na 1990idí ‘s na 2010idí nó faoi sin. Ḟuair Gáeḋealg bás cuid ‘s mó trasna na tíre mar sin agus tá sin ar coiscéimeanna riaġaltas Ceanada Gallda indiu! Ba ċeart taḃarfaiḋ siad cuidiú ana-ṁor ċun aṫḃeoċan Gaeilig trasna na tíre indiu, aċ ċa ḟeiceáil mé sin mar déanann siad na Franngaiċ agus na Sasunnaiċ agus ‘s fuaṫ leo ċun na Gaeḋeil gun daḃt. Ar Talaṁ an Éisg eadar 1536 go 1922. Ċuaiḋ Gáeḋlig Laiġean go h-Ápalaid agus go Ġleann Uisge Ḋearg fosta gan daḃt, agus ba sin beó ‘nnseo nuair a ḟuair sin bás in Éireann. Tá naoiḋ cánaint Gáeḋlig trasna na tíre (Ceanada) anois gan daḃt! Tá dá ċánuint ar Talaṁ an Éisg, tá cánuint aṁáin ar Ceap Breatuinn ‘s Albainn Nuaḋ, tá cánuint aṁain ar Oileán (Eilean) Naoṁ Éoin, tá dá nó trí cánuint san Ontario (Gáiḋlig Ġleann Garraiḋ san Ontario oir-ḋeas), (Gáiḋlig Ṫóronto) ‘s (Gáeḋlig Ontario iar-ḋeas), tá cánuint aṁain sa Ġleann Uisge Ḋearg agus tá na nasg an-láidir ann eadar Gáeḋlig Uisge Ḋearg ‘s Gáeḋlig Ṫóronto mar ‘s iad cánuint saor ó 1850idí nó faoi nó roiṁe sin, aċ tá gaċ aon cánuint leo acu le ċéile ‘nn. Agus tá cánuint aṁain le taoḃ Sruṫ an t-Saḃail fosta.
Ṫosaiḋ Gáeḋlig ar an bealaċ go báis sa Ceanada eadar Ciad Cogaṁ na Dá Ġall (1914 go 1919) agus Dárna Cogaṁ na Dá Ġall (1939 go 1945) agus ar aġaiḋ i nḋiaiḋ sin fosta. Aċ tá Gáeḋlig beó ar na Maċairean Móra ‘gus sa Glinnte h-Ontario ‘gus Cuiḋbéig fosta indiu. Tá na Gaeḋeil óga sa Cuiḋbéig ag foġluim Gáeḋlig san Ollsgoil Ṁic a’ Ġoill go h-áiriḋ agus filleaḋ Gáeḋlig go Cuiḋbéig ar ais aríst gan ṁoill le cuidiú Dé. Ba ċeart filleaḋ Gáeḋlig trasna na tíre ar ais aríst le cuidiú Dé mar tá sin cóir agus ceart!
Le Séan Séamus Mac an Ċruiteir, Sean Gáiḋlteaċd
Artaigil às a LUD – Sgríoḃ Gaeḋealaċ – 01-22
Issuu (Digiteaċ) – https://issuu.com/lionra-uisge-dhearg/docs/lud-sg-01-22
Magzter (Digiteaċ) – https://www.magzter.com/…/LUD—Sgr%C3…/Lifestyle/888057
Peeċo (Corporra) – https://www.peecho.com/print/en/1101526
Patreon (Digiteaċ ⁊ Corporra) – https://www.patreon.com/posts/lud-sgriob-01-22-67649695
