Cogamh an aghaidh Anam Gáidhealach
‘S Gáidheal mi fhéin agus rugadh ‘s tógadh mi air Eilean Sgitheannach ‘s Eilean Leòdhais. Agus ‘s fear-iasgaire mi fhéin cuideachd, agus tha mi air an fharraige ri linn an t-seachdainn aig obair eadar nan Eileanan agus a-muigh air an Fharraige Mór aig obair chun beo mhath le mo theaghlach ‘s mo chlann agam. Agus thánaig fearg an-mhor agam nuair a dh’fhoghluim mi fhéin mu sgeultan mì-cheart mu Gàilig annseo air nan Eileanan! Chuir mi ‘n artagal seo ri chéile mar sin agus sin e ‘nnseo ‘nis!
Thánaig nan dhaoine sgeultan mì-cheart gun anam gun teagamh mar thánaig ead as tír eile thairis nan domhain agus ‘s as ead a-muigh as a’ Ghaidhealtachd, agus chan eil ead Gáidheal cuideachd! ‘S Gaill uabhasach ead fhéin agus thoir ead gu h-Albainn, gu h-Éireann ‘s gu h-Eilean Mhannain agus a-nis gu Gáidhealtachdan Cheanada do chuir sgeultan mì-cheart ortha ‘nn. Bu cheart thoiridh mhaid ri chéile do shabaid an aghaidh an ionnsaighean uabhasach le nan Daoine gun Anam a-nis gun mhall! Chan eil ead Gáidheal agus carson thoir ead annseo do chur pleainn cruadhlachd orinn? Carson thoir ead annseo do chur creididh uabhasach gun ceart orinn? Carson thoir ead annseo do chur cac againn leinn air dachaigh air nan Eileanan agus eadar nan Gáidheal thairis nan Gáidhealtachd cuideachd? Chan eil sin cóir ‘s ceart agus feumaidh mhaid ri chéile do chur stad chon sin a-nis gun mhall roimh a cuiridh ead sgeultan mì-cheart eile orinn!
Thoir ead annseo ‘gus tha ead cainnt mu’n impireachd Shasuinn agus bha na Gáidheal san arm Sasuinn, arm Fhraing, arm Cheanada, arm Aimearaga, arm Spáinnt ‘gus arm eile, ‘gus ‘s an déidh sin? Chuir ceist mu’n gach cogamh san eachdraidh agus bha mhaid ann ‘sabaid an aghaidh Sasuinn cuid mór, ach aig sabaid an aghaidh gach arm ‘s gach daoine ‘s gach tír agus bha mhaid air dhá taobh cuid mór cuideachd! Agus a-rithist ‘s an déidh sin? ‘S daoine nan claidheamh mhaid agus tha sin an t-sgeul le mìltean ‘s mìltean bliadhnaichean. Agus sin e ‘n t-saoghal cuideachd! Thánaig mhaid faoi h-ionnsaigh mór uabhasach le cinéal Gearmáiltich (Lochlannaich, Normanndaich ‘s Sasunnaich) o 793 IC air aghaidh chon an-diugh. Bha mhaid thar bárr nan dualchais nan Éóraip gu nuair a thánaig na Lochlannaich annseo ‘gus rinn ead sgriosadh mór thairis nan Eileanan agus tráigh Albainn, Éireann, Dál Riada ‘s Eilean Mhannain cuideachd. Ach thánaig ead gu Gáidhealach as déidh cúpla ciad bliadhain agus bh’ ead gu math as dheidh sin! Bha sin an sgeul leis na Normanndaich nuair a thánaig ead annseo leis ríghean Sasuinn o 1124 air aghaidh agus bh’ an-uabhasach ead fhéin eadar ann gu ‘m t-ám Raibeart Brús – Árd Rígh na h-Albainn agus Árd Rígh Gáidheal cuideachd. Agus bha sgeul ró-uabhasach annseo nuair a thánaig na Sasunnaich annseo sa 1054 air aghaidh! ‘S rudan deacair an-diugh mar ead annseo, ‘gus tha na daoine gun anam faoi nan Sasunnaich gun mhall gach ám agus chonnaig mi sin annseo eadar nan Eileanan agus in Éireann, air Mhannain, san Stáidhean Aonctaithe ‘s sa Cheanada ‘s Albainn cuideachd. Agus chan eil fhios agam carson a déanaidh mhaid sin! ‘S daoine gun anam ead fhéin agus tha sin an sgeul agus bithidh sin an sgeul gu brách air fad gu Latha Bhreitheamh!
Sgríobh cúpla daoine gun anam sgeultan uabhasach mu Gàilig air nan Eileanan cúpla bliadhain o shoin a-nis. Chonnaic mi ‘n leabhar cúpla seachdainn o shoin a-nis agus tha fearg an-mhor orm mar sin! Tha Gàilig beo ‘nnseo air nan Eileanan agus tha sin an t-saoghal! Dubhairt ead tha sin air bealach gu bàs! Agus chan eil sin cóir ‘s ceart agus tha fhios agam sin mar tha mi ‘beo ‘nnseo air nan Eileanan agus bith mi air ‘s eadar gach eilean gach latha ‘s gach seachdainn mar tha mi fear-iasgaire ‘gus sin e an t-saoghail! Tha rudan an-dheacair le h-aghaidh na daoine nas óige ‘s óige mar chan eil obair mhath annseo leotha. Feumaidh mhaid do chur obair annseo le h-aghaidh ead agus feumaidh mhaid do’n obair chon do fhanaidh ead annseo air nan Eileanan mar tha rudan an-dheacair le h-aghaidh ead nuair iarruidh ead gu dachaigh mar thoir daoine Gallda gu nan Eileanan agus cheannaich ead taighean saoire aca mar tha h-airgead an-mhor aca leotha. Tha Gàilig agus dualchais Gàidhealach faoin ionnsaigh gach latha mar sin amháin! Carson chan eil ‘s’ cha robh ead sgríobh leabhar mu sin? ‘S amadáin ‘s daoine gun anam ead fhéin gun teagamh!
Dh’ionnraidh cànan Beurla ‘staigh Colaisde Gàilig air Albainn Nuadh a-nis cuideachd agus carson? Bu cheart bith gach rudan a-staigh Gàilig ‘s Gàilig amháin gun mhall ‘s gun teagamh. Chan eil sin gu math tha mi ‘éisteachd gu clàr ráidió chon a-staigh Beurla – cànan uabhasach nan Goill an-uabhasach. Cà bheil a’ Gàilig ann? ‘S fuath leom nan Goill mar rinn ead rudan ‘s cogaimhean cruadhlachd fuilteach an aghaidh orra ‘gus carson tha gach rud san chànan Beurla fúinn annseo ‘n-diugh? ‘S sin uabhasach! Feumaidh mhaid ri cheile don bhunaidh colaisdean Gàilig nuadh thairis Dúthaich nan Craobh gun mhall a chairdean agus thairis na h-Albainn cuideachd mar iarruidh mhaid ead. Agus fásaidh mhaid daoine leis anam eadar measg leinn agus bithidh ead na h-acadamaich Gàidheal agus bithidh ead gu math agus bithidh ead Gàidheal! Thoir daoine gun anam gu Ceanada (Dúthaich nan Craobh Tuath) agus abair ead facail uabhasach an aghaidh nan Gàidheal mu’n ain-cinéaltas agus chan eil mhaid ain-chinéaltais mhaid fhéin! ‘S ain-chinéaltais ead fhéin amháin orra gun teagamh mar thoir ead eadar nan Gàidheal ann sa Cheanada ‘gus ionnsaigh ead air nan Gàidheal leis sgeultan uabhasach gun ceart mu’n impireachd Sasuinn ‘s impireachd Aimearaga ‘gus bha na Gàidheal cuid mór leotha – agus chan eil sin cóir ‘s ceart! Cha robh impireachdan seo h-impireachdan nan Gàidheal! ‘S impireachdan Sasunnaich as Sasuinn agus Sasunnaich eile ‘s Aimearaga – agus sin e ‘n t-sgeul! Carson chan eil ead – nan daoine gun anam – ‘obair chon cuidich nan Daoine Dúthchais a-staigh nan Stáidean Aimearaga? Tha sgoiltean cruadhlachd ann an-diugh agus tha fhios agam mu sin mar chonnaic mi ‘n cruadhlach ann nuair a bha mi ‘nn cóig bliadhain o shoin a-nis. Agus carson chan eil ead cuidich chon na daoine bhochd as Meacsacó ‘gus Aimearaga na Spáinntich nuair a thoir ead gu h-Aimearaga le sábháilte ‘s obair? Thoir ead a-muigh as ollsgoiltean gun anam ‘s gun creidimh a-staigh na Stáidean Aimearaga leis creididh amadáin aca ‘gus ‘s ead air an t-slighe chon sábháilte leinn agus tha sin greanmhar mar cha bithidh sin obair. Cha bithidh sin obair mar thoiridh mhaid ri chéile ‘gus cuiridh mhaid sabaid an-mhor ‘s fearg an aghaidh gach plean agus gach facail astu nan daoine gun anam!
Le Eoin Lom Dòmhnallach, Sean Gaedhlteachd
Artaigil às a LUD – Sgríobh Róimh – 02-22
Issuu (Digiteach) – https://issuu.com/lionra-uisge-dhearg/docs/lud-_sr-_02-22
Magzter (Digiteach) – https://www.magzter.com/CA/L%C3%AConra-h-Uisge-Dhearg/LUD—Sgr%C3%ADobh-R%C3%B3imh/Lifestyle/888055
Peecho (Corporra) – https://www.peecho.com/print/en/1100960
Patreon (Digiteach ⁊ Corporra) – https://www.patreon.com/posts/lud-sgriobh-02-67650150
Cogaṁ an aġaiḋ Anam Gáiḋealaċ
‘S Gáiḋeal mi ḟéin agus rugaḋ ‘s tógaḋ mi air Eilean Sgiṫeannaċ ‘s Eilean Leòḋais. Agus ‘s fear-iasgaire mi ḟéin cuideaċd, agus ṫa mi air an ḟarraige ri linn an t-seaċdainn aig obair eadar nan Eileanan agus a-muiġ air an Ḟarraige Mór aig obair ċun beo ṁaṫ le mo ṫeaġlaċ ‘s mo ċlann agam. Agus ṫánaig fearg an-ṁor agam nuair a ḋ’ḟoġluim mi ḟéin mu sgeultan mì-ċeart mu Gàilig annseo air nan Eileanan! Ċuir mi ‘n artagal seo ri ċéile mar sin agus sin e ‘nnseo ‘nis!
Ṫánaig nan ḋaoine sgeultan mì-ċeart gun anam gun teagaṁ mar ṫánaig ead as tír eile ṫairis nan doṁain agus ‘s as ead a-muiġ as a’ Ġaiḋealtaċd, agus ċan eil ead Gáiḋeal cuideaċd! ‘S Gaill uaḃasaċ ead ḟéin agus ṫoir ead gu h-Albainn, gu h-Éireann ‘s gu h-Eilean Ṁannain agus a-nis gu Gáiḋealtaċdan Ċeanada do ċuir sgeultan mì-ċeart orṫa ‘nn. Bu ċeart ṫoiriḋ ṁaid ri ċéile do ṡabaid an aġaiḋ an ionnsaiġean uaḃasaċ le nan Daoine gun Anam a-nis gun ṁall! Ċan eil ead Gáiḋeal agus carson ṫoir ead annseo do ċur pleainn cruaḋlaċd orinn? Carson ṫoir ead annseo do ċur creidiḋ uaḃasaċ gun ceart orinn? Carson ṫoir ead annseo do ċur cac againn leinn air daċaiġ air nan Eileanan agus eadar nan Gáiḋeal ṫairis nan Gáiḋealtaċd cuideaċd? Ċan eil sin cóir ‘s ceart agus feumaiḋ ṁaid ri ċéile do ċur stad ċon sin a-nis gun ṁall roiṁ a cuiriḋ ead sgeultan mì-ċeart eile orinn!
Ṫoir ead annseo ‘gus ṫa ead cainnt mu’n impireaċd Ṡasuinn agus ḃa na Gáiḋeal san arm Sasuinn, arm Ḟraing, arm Ċeanada, arm Aimearaga, arm Spáinnt ‘gus arm eile, ‘gus ‘s an déiḋ sin? Ċuir ceist mu’n gaċ cogaṁ san eaċdraiḋ agus ḃa ṁaid ann ‘sabaid an aġaiḋ Sasuinn cuid mór, aċ aig sabaid an aġaiḋ gaċ arm ‘s gaċ daoine ‘s gaċ tír agus ḃa ṁaid air ḋá taoḃ cuid mór cuideaċd! Agus a-riṫist ‘s an déiḋ sin? ‘S daoine nan claiḋeaṁ ṁaid agus ṫa sin an t-sgeul le mìltean ‘s mìltean bliaḋnaiċean. Agus sin e ‘n t-saoġal cuideaċd! Ṫánaig ṁaid faoi h-ionnsaiġ mór uaḃasaċ le cinéal Gearmáiltiċ (Loċlannaiċ, Normanndaiċ ‘s Sasunnaiċ) o 793 IC air aġaiḋ ċon an-diuġ. Ḃa ṁaid ṫar bárr nan dualċais nan Éóraip gu nuair a ṫánaig na Loċlannaiċ annseo ‘gus rinn ead sgriosaḋ mór ṫairis nan Eileanan agus tráiġ Albainn, Éireann, Dál Riada ‘s Eilean Ṁannain cuideaċd. Aċ ṫánaig ead gu Gáiḋealaċ as déiḋ cúpla ciad bliaḋain agus ḃ’ ead gu maṫ as ḋeiḋ sin! Ḃa sin an sgeul leis na Normanndaiċ nuair a ṫánaig ead annseo leis ríġean Sasuinn o 1124 air aġaiḋ agus ḃ’ an-uaḃasaċ ead ḟéin eadar ann gu ‘m t-ám Raibeart Brús – Árd Ríġ na h-Albainn agus Árd Ríġ Gáiḋeal cuideaċd. Agus ḃa sgeul ró-uaḃasaċ annseo nuair a ṫánaig na Sasunnaiċ annseo sa 1054 air aġaiḋ! ‘S rudan deacair an-diuġ mar ead annseo, ‘gus ṫa na daoine gun anam faoi nan Sasunnaiċ gun ṁall gaċ ám agus ċonnaig mi sin annseo eadar nan Eileanan agus in Éireann, air Ṁannain, san Stáiḋean Aonctaiṫe ‘s sa Ċeanada ‘s Albainn cuideaċd. Agus ċan eil ḟios agam carson a déanaiḋ ṁaid sin! ‘S daoine gun anam ead ḟéin agus ṫa sin an sgeul agus biṫiḋ sin an sgeul gu bráċ air fad gu Laṫa Ḃreiṫeaṁ!
Sgríoḃ cúpla daoine gun anam sgeultan uaḃasaċ mu Gàilig air nan Eileanan cúpla bliaḋain o ṡoin a-nis. Ċonnaic mi ‘n leaḃar cúpla seaċdainn o ṡoin a-nis agus ṫa fearg an-ṁor orm mar sin! Ṫa Gàilig beo ‘nnseo air nan Eileanan agus ṫa sin an t-saoġal! Duḃairt ead ṫa sin air bealaċ gu bàs! Agus ċan eil sin cóir ‘s ceart agus ṫa ḟios agam sin mar ṫa mi ‘beo ‘nnseo air nan Eileanan agus biṫ mi air ‘s eadar gaċ eilean gaċ laṫa ‘s gaċ seaċdainn mar ṫa mi fear-iasgaire ‘gus sin e an t-saoġail! Ṫa rudan an-ḋeacair le h-aġaiḋ na daoine nas óige ‘s óige mar ċan eil obair ṁaṫ annseo leoṫa. Feumaiḋ ṁaid do ċur obair annseo le h-aġaiḋ ead agus feumaiḋ ṁaid do’n obair ċon do ḟanaiḋ ead annseo air nan Eileanan mar ṫa rudan an-ḋeacair le h-aġaiḋ ead nuair iarruiḋ ead gu daċaiġ mar ṫoir daoine Gallda gu nan Eileanan agus ċeannaiċ ead taiġean saoire aca mar ṫa h-airgead an-ṁor aca leoṫa. Ṫa Gàilig agus dualċais Gàiḋealaċ faoin ionnsaiġ gaċ laṫa mar sin aṁáin! Carson ċan eil ‘s’ ċa roḃ ead sgríoḃ leaḃar mu sin? ‘S amadáin ‘s daoine gun anam ead ḟéin gun teagaṁ!
Ḋ’ionnraiḋ cànan Beurla ‘staiġ Colaisde Gàilig air Albainn Nuaḋ a-nis cuideaċd agus carson? Bu ċeart biṫ gaċ rudan a-staiġ Gàilig ‘s Gàilig aṁáin gun ṁall ‘s gun teagaṁ. Ċan eil sin gu maṫ ṫa mi ‘éisteaċd gu clàr ráidió ċon a-staiġ Beurla – cànan uaḃasaċ nan Goill an-uaḃasaċ. Cà ḃeil a’ Gàilig ann? ‘S fuaṫ leom nan Goill mar rinn ead rudan ‘s cogaiṁean cruaḋlaċd fuilteaċ an aġaiḋ orra ‘gus carson ṫa gaċ rud san ċànan Beurla fúinn annseo ‘n-diuġ? ‘S sin uaḃasaċ! Feumaiḋ ṁaid ri ċeile don ḃunaiḋ colaisdean Gàilig nuaḋ ṫairis Dúṫaiċ nan Craoḃ gun ṁall a ċairdean agus ṫairis na h-Albainn cuideaċd mar iarruiḋ ṁaid ead. Agus fásaiḋ ṁaid daoine leis anam eadar measg leinn agus biṫiḋ ead na h-acadamaiċ Gàiḋeal agus biṫiḋ ead gu maṫ agus biṫiḋ ead Gàiḋeal! Ṫoir daoine gun anam gu Ceanada (Dúṫaiċ nan Craoḃ Tuaṫ) agus abair ead facail uaḃasaċ an aġaiḋ nan Gàiḋeal mu’n ain-cinéaltas agus ċan eil ṁaid ain-ċinéaltais ṁaid ḟéin! ‘S ain-ċinéaltais ead ḟéin aṁáin orra gun teagaṁ mar ṫoir ead eadar nan Gàiḋeal ann sa Ċeanada ‘gus ionnsaiġ ead air nan Gàiḋeal leis sgeultan uaḃasaċ gun ceart mu’n impireaċd Sasuinn ‘s impireaċd Aimearaga ‘gus ḃa na Gàiḋeal cuid mór leoṫa – agus ċan eil sin cóir ‘s ceart! Ċa roḃ impireaċdan seo h-impireaċdan nan Gàiḋeal! ‘S impireaċdan Sasunnaiċ as Sasuinn agus Sasunnaiċ eile ‘s Aimearaga – agus sin e ‘n t-sgeul! Carson ċan eil ead – nan daoine gun anam – ‘obair ċon cuidiċ nan Daoine Dúṫċais a-staiġ nan Stáidean Aimearaga? Ṫa sgoiltean cruaḋlaċd ann an-diuġ agus ṫa ḟios agam mu sin mar ċonnaic mi ‘n cruaḋlaċ ann nuair a ḃa mi ‘nn cóig bliaḋain o ṡoin a-nis. Agus carson ċan eil ead cuidiċ ċon na daoine ḃoċd as Meacsacó ‘gus Aimearaga na Spáinntiċ nuair a ṫoir ead gu h-Aimearaga le sáḃáilte ‘s obair? Ṫoir ead a-muiġ as ollsgoiltean gun anam ‘s gun creidiṁ a-staiġ na Stáidean Aimearaga leis creidiḋ amadáin aca ‘gus ‘s ead air an t-sliġe ċon sáḃáilte leinn agus ṫa sin greanṁar mar ċa biṫiḋ sin obair. Ċa biṫiḋ sin obair mar ṫoiriḋ ṁaid ri ċéile ‘gus cuiriḋ ṁaid sabaid an-ṁor ‘s fearg an aġaiḋ gaċ plean agus gaċ facail astu nan daoine gun anam!
Le Eoin Lom Dòṁnallaċ, Sean Gáiḋlteaċd
Artaigil às a LUD – Sgríoḃ Gaeḋealaċ – 02-22
Issuu (Digiteaċ) – https://issuu.com/lionra-uisge-dhearg/docs/lud-sg-02-22
Magzter (Digiteaċ) – https://www.magzter.com/CA/L%C3%AConra-h-Uisge-Dhearg/LUD—Sgr%C3%ADo%E1%B8%83-Gae%E1%B8%8Beala%C4%8B/Lifestyle/888058 Peeċo (Corporra) – https://www.peecho.com/print/en/1101516 Patreon (Digiteaċ ⁊ Corporra) – https://www.patreon.com/posts/lud-sgriob-02-22-67649879
