Athair agus a Chuid Nigheanach (Cuid a h-Aon)

Athair agus a Chuid Nigheanach (Cuid a h-Aon)

Bhí feirmeoir ina chónaí ’n Inis Eoghain mórán bliadhanta ó shin agus fuair a bhean bás. Bhí triúr nigheanach aige arbh ainm dóibh: Róise, Síle ‘gus Máire. Fán am a thoisíos an sgéal bhí na nigheanacha inphósta agus bhí Éamann (an t-athair) fonnmhar iad a fheiceáil pósta. Oidhche amháin nuair a bhí siad ina suidhe thart fán tinidh dúirt Róise, an nighean ba sine, lena h-athair go raibh cleamhnas déannta idir í féin agus feirmeoir sa chomharsanacht. D’inis sí ainm an fheirmeora d’Éamann agus bhí sé sásta i gceart. ‘Níl fear níos fearr sa pharóiste,’ ar seisean, ‘agus tá feirm bhreagh talaimh aige lena chois sin.’

Rinneadh réiteach i gcomhair na bainise ‘gus pósadh Róise cupla lá ina dhiaidh sin. Oidhche na bainise thug Éamann fá dear go raibh siopadóir ag caitheamh mórán den am ag comhradh le Síle, an dara nighean, agus rinne sé suas a intinn go raibh siad ag caint ar níos mó ná ’n aimsir. Ní raibh sé i bhfad ar seachrán. Lá arna mhárach d’fhág Róise slán acu ‘gus chuaigh abhaile lena fear. Thug Éamann dhá bhó di mar spré.
An Domhnach ina dhiaidh sin tháinig an siopadóir go teach Éamainn. D’aithin Éamann go maith go raibh rud inteacht san aer.

‘Más rud é nach bhfuil dadaí agat in m’éadan,’ arsa an siopadóir, ‘ba mhaith liom do nighean a phósadh.’
‘Níl aon rud agam in d’éadan,’ arsa Éamann. ‘Tá aithne agam ort ó bhí tú ‘do pháiste ‘gus má tá tú féin agus Síle sásta, ní sheasfaidh mise in bhur gcasán.’
Bhí neart airgid ag an t-siopadóir agus thug sé cuireadh chun bainise do gach duine dá raibh aithne aige air. Ní raibh mangaire, gréasaí, tincéir ná táilliúir ins na trí pharóiste ba chomhgaraidh nach dtug cuireadh dóibh féin agus, roimh luidhe na gréine, bhí teach agus sgioból Éamainn lán go dtí na doirse.
‘Má thigeann níos mó,’ arsa Éamann, ‘caithfidh mé iad a chur san úllghort.’

‘Ná bac leo,’ arsa an siopadóir. ‘D’ordaigh mé oiread bídh is dí is a dhéanfadh cúis d’arm na Sasana.’
Bhí siad ag ithe agus ag ól, ag damhsa agus ag gabháil cheoil go bánú an lae. Iad siúd a bhí ábalta siúl san am sin, chuaigh siad abhaile, ach ní bhfuair Éamann réitithe leis an iomlán acu go deireadh na seachtainne. D’ith siad cearca agus lachain, caoirigh agus gabhair agus muc a bhí dhá chéad ar meáchan.
Ní bréag a rá go raibh lúcháir ar Éamann nuair a chonnaic sé ’n péire deireanach ag imeacht ar thrucail asail.

Nuair a chuaigh Éamann agus Máire ar a n-glúine an oidhche sin leis an Phaidrín Pháirteach a rá, bhí h-uaigneas orthu. Bhí Róise ‘gus Síle imithe agus ní raibh duine ar bith lena gcuid áiteach a ghlacadh.
‘Thig linn paidir a rá ar a son,’ ars’ Éamann, ‘agus iad a fhágáil i gcúram Dé.’
Chuaigh bliadhain nó beirt thart ar an nós seo ach bhí eagla ar Éamann go bpósfadh Máire agus go bhfágfaí leis féin é. Thug sé fá dear go raibh táilliúir sa chomharsanacht a bhí go h-an-mhór le Máire, ach níor chuir seo imní ar bith air de bhrí go raibh an táilliúir ina bhuachaill mhúinte, mhacánta. Bhí a fhios aige ina dhiaidh sin nach raibh saibhreas ar bith á dhéanamh ar tháilliúireacht i n-dúthaigh chúlriascach agus go raibh an táilliúir gan teach gan talamh.

Maidin amháin nuair a d’éirigh Éamann óna leabaidh ní raibh Máire le fáil. Chuaigh sé fhad le teach comharsan ag iarraidh tuairisce.
‘Níl do nighean caillte,’ arsa an comharsa, ‘ach tá sí póstadh ar an táilliúir fán am seo.’
‘Toil Dé go raibh déannta,’ ars’ Éamann. ‘Sin mar a pósadh mé féin.’
Tháinig an lánúin óg go teach Éamainn an tráthnóna sin agus chuir sé fáilte rompu.
‘Bhí eagla orm,’ arsa Máire, ‘go mbeadh fearg ort ach iarraim do phardún.’
‘Níl fearg ar bith orm,’ arsa Éamann. ‘Tá mise ag éirigh sean,’ ar seisean, ‘agus is leat-sa agus d’fhear an teach agus an talamh seo ón lá seo amach. Tá an teach mór go leor ag an iomlán againn.’
‘Bhí dúil againn an teach beag ag an chroisbhealach a ghlacadh,’ arsa an táilliúir, ‘ach fágfaidh mise an réiteach ag Máire.’

‘Tá an réiteach déanta,’ ars’ Éamann. ‘Cuideoidh Dia linn.’
Bhí lúcháir ar Mháire nuair a chuala sí nach mbeadh aici leis an bhaile a fhágáil agus gí nach raibh mórán airgid acu bhí gach duine den triúr chomh sásta leis an duine eile. Is iomaidh uair a dubhairt Éamann: ‘Fhad is atá grásta Dé againn is cuma fá rud ar bith eile.’
Mhair an sgéal mar seo ar feadh cupla bliadhain agus lá’mháin dubhairt Éamann le Máire go raibh dúil aige cuairt a thabhairt ar an dá nighean eile.
‘Níl sé ceart agam,’ ar seisean, ‘iomlán mo chuid ama a chaitheamh annseo ó tharla nach bhfuil mé ag saothrú airgid ar bith.’
‘Ná smaoinigh air sin,’ arsa ’n táilliúir. ‘Bheadh uaigneas ar Mháire agus mé féin gan tú ‘gus tá ár n-dóchas i n-Dia.’

‘Tá mé buíoch duit,’ ars’ Éamann. ‘Bhí tú mar mhac agam ón lá a tháinig tú go dtí an teach seo agus ní bheidh tú níos measa lena linn. Tá an croidhe agat san áit cheart. Tá m’intinn déannta suas agam ina dhiaidh sin cuairt a thabhairt ar mo dhá nighean eile mar gheall ar fios a fháil an bhfuil fáilte ar bith acu romham.’
‘Ní dhéanfaidh sin dochar ar bith,’ arsa Máire, ‘ach tar ar ais gan mhoill.’

Maidin lá arna mhárach bhuail Éamann isteach i dteach Róise. Chonaic sé i mbomaite gur fuar an fháilt’ a bhí roimhe. Ní raibh faill ag Róise labhairt leis agus níor thairg sí oiread is cupa tae dó.
‘Beidh níos mó fáilte romham nuair a thiocfas mé ar ais,’ arsa Éamann. ‘Fágaim slán agat.’
Thug Éamann an dara ruaig go teach Shíle agus ba ghairid go bhfuair sé le fios nach raibh mórán fáilte roimhe.
‘Is fada ó bhí mé annseo anois,’ ar seisean.
‘Sin mar is fearr é,’ arsa Síle. ‘Thug tú an teach agus an talamh do Mháire ‘gus tá sé beag go leor aici tú a chothú.’
‘Ach ab é Máire, bheadh droch-dhóigh orm anois,’ arsa Éamann. ‘B’fhéidir go mbeadh sí chomh saibhir leat-sa lá inteacht. Fágaim slán agat.’
Nuair a tháinig Éamann abhaile shuigh sé go tostach ag cois na tineadh. D’inis sé do Mháire nach raibh fáilte ar bith ag an dá nighean eile fána choinne.

‘Ba cheart dóibh náire a bheith orthu,’ arsa Máire. ‘Is maith go dtig leat a bheith beo gan iad,’ ar sise. ‘Is fíor nach bhfuil muid saibhir ach ní fheicfidh Dia ar an anás sinn. Tá Sé chomh láidir is a bhí Sé riamh agus tá máthair mhaith Aige. Bíodh braon tae agat agus coinnigh suas do chroidhe.’
‘Sin comhairle mhaith,’ arsa an táilliúir. ‘Fhad is atá an t-sláinte ag Máire agus agam-sa ní bheidh anás ar bith ort-sa.’
‘Go raibh beannacht Dé ar an phéire agaibh,’ ars’ Éamann.
Bhí Éamann ar an bhaile mhór cupla lá ina dhiaidh sin agus cheannaigh sé páipéar nuadhachta. Nuair a bhí siad ina suí thart fán tinidh an oidhche sin thoisigh Máire ag léamh an pháipéir. ‘Tím,’ ar sise, ‘go bhfuil imirce shaor ag toiseacht ón tír seo go Meiriceá.’

‘Sin nuadhacht mhaith,’ arsa Éamann.
‘An síleann tú sin?’ arsa an táilliúir.
‘Sílim,’ arsa Éamann. ‘Bhí mé ag brionglóidigh aréir go raibh saibhreas ag fanacht liom sa tír sin agus le cuidiú Dé beidh mé ar an chéad long a fhágfas Doire.’
‘Nach fearr domhsa a ghabháil?’ arsa an táilliúir. ‘Tá mé níos óige ná thusa agus níl mórán le déanamh ar tháilliúireacht fá láthair.’
‘Má bhíonn mo dhóigh féin agam-sa,’ arsa Máire, ‘ní rachaidh ceachtar agaibh.’
‘Is dóigh liom,’ arsa Éamann, ‘nach mbeimid ábalta ’n cheist a shocrú anocht. Beidh tuilleadh agam le rá amárach.’

‘Go gcuire Dia ar ár leas sinn,’ arsa an táilliúir.
Rinne an táilliúir agus a bhean a n-dícheall Éamann a choinneáil sa bhaile ach ní raibh gar ann. Bhí long na h-imirce i n-dán dó agus thug sé a aghaidh ar an Oileán Úr. Nuair a shroich sé Nuadh-Eabhrac bhí droch-nuadhacht ag fanacht leis. Bhí pláigh ar siúl sa chathair agus na daoine ag fáil bháis ina gcéadtaí. Thairg lucht stiúrtha na cathrach dhá phunnta sa lá do dhuine ar bith a chuideodh na coirp a chur i gcónair. Fuair siad cead mar an gcéanna an méid airgid agus éadaidh a gheobhadh siad i dteach ar bith ina mbeadh corp a choinneáil. Ní raibh eagla ar bith ar Éamann roimh an phláigh agus thoisigh sé i gceann na h-oibre seo dáiríre. Fuair sé mórán mór airgid i gcuid de na tithe ‘gus idir seo agus a pháighe (dhá phunnta déag sa t-seachtain), bhí sé ina fhear shaibhir nuair a bhí an phláigh thart. Fuair sé leath-dhuisín de bhocsaí móra agus líon sé iad leis na h-éadaidh agus bróga ab fhearr. Chuir sé an t-ór i mbocsa eile agus tháinig ar ais go h-Éirinn. Nuair a bhí sé fá thuairim leath-mhíle ón bhaile chuir sé air an t-sean-chulaith a chaith sé an lá a d’imigh sé agus thug sé an chéad ruaig go teach Róise. Rinne sé réiteach na bocsaí a chur go teach an táilliúra ’n lá ina dhiaidh sin.

Le Brian Ó Cianaigh
(Gaedhlig Inis Eoghain)