Spioraidí ‘gus Taibhsí Clann Mailí

‘Nuair a bhíonn an ghaoth ag séideadh fiádhain san oidhche
Anuas ar lionn dubh an bhriseadair
Má sheasann tú sa dorchadas le do chluasa chun na gaoithe
Is féidir leat Clann Mailí a chloisteáil.
Go domhain i n-dorchadas an t-sean-seafta mianaigh
Is féidir leat boladh an deataigh agus an teine
Agus an cogar íseal as an mianach thíos
An é taibhse Mailí Mhig Uidhir’
(As an amhrán Mic na Mailí le Cal Mac Ruaidhrí)

Tá finscéal na Clann Mailí ar eolas go maith ag muintir tír guail antraicít oirthear Thír na Choillte. Tá stair na Clann Mailí ‘gus an mhórchultúr Gaedheil-Mheiriceánach casta. Fós innio, déanann staraithe díospóireacht ar cé acu a bhí siad laistigh de na Stáit Aontaithe. Mar sin féin, is oidhreacht bhuan a dtionchar ar na ceardchumainn saothair sna stáit.

Is díol suntais na cosúlachtaí ‘gus na difríochtaí idir na Gaedheil agus na Clann Mailí i dTír na Choillte. In Éirinn, d’eagraigh Clann Mailí sna 1840idí mar ghrúpa comhordaithe chun troid i gcoinne an chos ar bolg talmhaíochta a bhí ‘g fás laistigh dá dtír. Tá sé tugtha le fios gur inimircigh Gaedheil Éireannacha a lonnaigh i dtír an ghuail agus a raibh gaol acu leis na Gaedheil Éireannaigh Clann Mailí nó a raibh cur amach acu ar a gceartas a chruthaigh na Clann Mailí Thír na Choillte. Faoi na 1870idí, bhí Clann Mailí gníomhach i réimsí guail Tír na Choillte.

I lár an 19ú céad, bhí mianadóireacht guail ag éirí ina thionscal mór i dTír na Choillte. D’earcaigh na h-inimircigh ó thar lear le teacht chun obair sna mianaigh, sásta a bheith ag obair ar phá níos lú ná iad siúd a rugadh i Meiriceá. Deirtear go raibh tuairim is 22,000 mianadóir guail ag obair i gContae Scuilcill, páistí idir seacht agus sé bliana déag d’aois ba ea 5,500 acu sin. Sannadh páistí, mianadóirí gortaithe, ‘gus fir scothaosta chun obair ar na scoradáin, ag scaradh sclátaí ó ghual, post a d’fhág go minic gairmréim na mianadóirí nár laghdaíodh a saol mar gheall ar thimpiste.

Bhí coinníollacha h-oibre h-uafásacha, pá íseal, básmhaireacht ard, agus gortuithe tromchúiseacha mar chuid de shaol na mianaigh. Fuair 110 mianadóir guail bás mar gheall ar dhóiteán i Mianach Abhondáil i gContae Luserne; theip ar an gcomhlacht guail bealach amach tánaisteach a mhaoiniú don mhianach, bhí ’n oiread sin gafa gan bealach chun éalú ón tine. I gContae Scuilcill, fuair 566 mianadóir bás agus fuair 1,655 gortaigh ar feadh seacht mbliana. De bharr na dtimpistí seo, chuaigh níos mó agus níos mó oibrithe isteach i gCumann Cuidiú na h-Oibrithe. Chomh maith leis na coinníollacha h-oibre h-uafásacha, bhí claontacht agus géarleanúint i n-dán do go leor inimirceach. Idir 1840 agus 1860, deirtear go raibh timpeall 20,000 oibrí Gaedheal Éireannach tar éis teacht go Contae Scuilcill, a bhformhór as iarthar na h-Éireann go h-áirithe.

Le linn dúlagar na 1870idí, d’fhás naimhdeas idir mianadóirí agus tighearnaí mianaigh. Ba iad na ceardchumainn agus na grúpaí h-oibre gníomhacha sa cheantar ná Cumann Cuidiú na h-Oibrithe (CCnaO), na Clann Mailí, agus na Sean Ord Éireannach (SOÉ). D’éiligh imscrúdaitheoirí go raibh an SOÉ ina eagraíocht chlúdaigh do na Clann Mailí, áfach, níor cruthaíodh é seo riamh. Bhí beagnach gach duine de na fir a ciontaíodh ina mbaill den SOÉ, ach níor fhág Clann Mailí beagnach aon fhianaise go raibh siad ann. Mhaígh an Sluagh Pincéirtín a d’fhostaigh na tighearnaí mianaigh le h-imscrúdú a dhéanamh ar ghníomhartha Clann Mailí go raibh nasc díreach idir na ceantair in Éirinn a mbíonn an foréigean iontu ‘gus inimirce h-oibrithe Gaedheil Éireannacha i limistéir ghuail Thír na Choillt’ ina raibh an SOÉ gníomhach. D’fhostaigh na tighearnaí mianaigh an Sluagh Pincéirtín le h-imscrúdú a dhéanamh ar ghníomhartha Clann Mailí go raibh nasc díreach idir na ceantair in Éirinn ina raibh an foréigean iontu agus inimirce oibrithe Éireannacha i limistéir ghuail Thír na Choillt’ ina raibh an SOÉ gníomhach. Bhain formhór na n-oibrithe Éireannacha leis an CCnaO, a bhí oscailte do gach oibrí, ach is cosúil gur Gaedheal Éireannach amháin a bhí sna Clann Mailí. D’oibrigh an bheirt acu chun coinníollacha na n-oibrithe mianaigh a fheabhsú, agus baineadh úsáid as troid an-difriúla.

Shocraigh na mianadóirí dul ar stailc ar 1adh Eanáir 1875 tar éis don bhainistíocht ciorrú pá 20% a fhógairt. Le linn na stailce, fuair roinnt ceannairí laistigh dúnmharaigh nó gortaigh cheardchumann, Clann Mailí a raibh amhras orthu, agus a dteaghlaigh. Baineadh an stailc amach tar éis sé mhí, ach lean baill den SOÉ ag troid le tacaíocht mhéadaithe i measc na mianadóirí do Clann Mailí. Leis an sochaí díobhálach i gcoinne na n-inimirceach Gaedheal Éireannach, ní raibh an córas dlí mar rogha ceartas.

Fuair 22 fear bás san iomlán mar Clann Mailí san oirthear Thír na Choillte ’s feallmharuithe éagsúla h-oifigeach agus maoirseoirí mianadóireachta; 6 i bPriosún Bhaile Potts agus 14 san iomlán i bPriosún Mauch Cunc (Séam Torp anois). Fuair 10 bás acu ar an Déardaoin Dubh, 21adh Meitheamh, 1877. Ba cuid thábhachtach den imscrúdú nach dtugtar aird uirthi go minic ná gur gníomhaireacht phríobháideach a d’fhostaigh na cuideachtaí guail a rinne é go h-iomlán. Dar le Séan P. Labhell, breitheamh Contae Carbóin, níor thug an stát ach an seomra cúirte agus an chroich.

Le Gráinne Liath
(Gaeilig Thír Chonaill)

Spioraidí ‘gus Taiḃsí Clann Mailí

‘Nuair a ḃíonn an ġaoṫ ag séideaḋ fiáḋain san oiḋċe
Anuas ar lionn duḃ an ḃriseadair
Má ṡeasann tú sa dorċadas le do ċluasa ċun na gaoiṫe
Is féidir leat Clann Mailí a ċloisteáil.
Go doṁain i n-dorċadas an t-sean-seafta mianaiġ
Is féidir leat bolaḋ an deataiġ agus an teine
Agus an cogar íseal as an mianaċ ṫíos
An é taiḃse Mailí Ṁig Uiḋir’
(As an aṁrán Mic na Mailí le Cal Mac Ruaiḋrí)

Tá finscéal na Clann Mailí ar eolas go maiṫ ag muintir tír guail antraicít oirṫear Ṫír na Ċoillte. Tá stair na Clann Mailí ‘gus an ṁórċultúr Gaeḋeil-Ṁeiriceánaċ casta. Fós innio, déanann staraiṫe díospóireaċt ar cé acu a ḃí siad laistiġ de na Stáit Aontaiṫe. Mar sin féin, is oiḋreaċt ḃuan a dtionċar ar na ceardċumainn saoṫair sna stáit.

Is díol suntais na cosúlaċtaí ‘gus na difríoċtaí idir na Gaeḋeil agus na Clann Mailí i dTír na Ċoillte. In Éirinn, d’eagraiġ Clann Mailí sna 1840idí mar ġrúpa coṁordaiṫe ċun troid i gcoinne an ċos ar bolg talṁaíoċta a ḃí ‘g fás laistiġ dá dtír. Tá sé tugṫa le fios gur inimirciġ Gaeḋeil Éireannaċa a lonnaiġ i dtír an ġuail agus a raiḃ gaol acu leis na Gaeḋeil Éireannaiġ Clann Mailí nó a raiḃ cur amaċ acu ar a gceartas a ċruṫaiġ na Clann Mailí Ṫír na Ċoillte. Faoi na 1870idí, ḃí Clann Mailí gníoṁaċ i réimsí guail Tír na Ċoillte.

I lár an 19ú céad, ḃí mianadóireaċt guail ag éirí ina ṫionscal mór i dTír na Ċoillte. D’earcaiġ na h-inimirciġ ó ṫar lear le teaċt ċun obair sna mianaiġ, sásta a ḃeiṫ ag obair ar ṗá níos lú ná iad siúd a rugaḋ i Meiriceá. Deirtear go raiḃ tuairim is 22,000 mianadóir guail ag obair i gContae Scuilcill, páistí idir seaċt agus sé bliana déag d’aois ba ea 5,500 acu sin. Sannaḋ páistí, mianadóirí gortaiṫe, ‘gus fir scoṫaosta ċun obair ar na scoradáin, ag scaraḋ sclátaí ó ġual, post a d’ḟág go minic gairmréim na mianadóirí nár laġdaíoḋ a saol mar ġeall ar ṫimpiste.

Ḃí coinníollaċa h-oibre h-uafásaċa, pá íseal, básṁaireaċt ard, agus gortuiṫe tromċúiseaċa mar ċuid de ṡaol na mianaiġ. Fuair 110 mianadóir guail bás mar ġeall ar ḋóiteán i Mianaċ Aḃondáil i gContae Luserne; ṫeip ar an gcoṁlaċt guail bealaċ amaċ tánaisteaċ a ṁaoiniú don ṁianaċ, ḃí ’n oiread sin gafa gan bealaċ ċun éalú ón tine. I gContae Scuilcill, fuair 566 mianadóir bás agus fuair 1,655 gortaiġ ar feaḋ seaċt mbliana. De ḃarr na dtimpistí seo, ċuaiġ níos mó agus níos mó oibriṫe isteaċ i gCumann Cuidiú na h-Oibriṫe. Ċoṁ maiṫ leis na coinníollaċa h-oibre h-uafásaċa, ḃí claontaċt agus géarleanúint i n-dán do go leor inimirceaċ. Idir 1840 agus 1860, deirtear go raiḃ timpeall 20,000 oibrí Gaeḋeal Éireannaċ tar éis teaċt go Contae Scuilcill, a ḃforṁór as iarṫar na h-Éireann go h-áiriṫe.

Le linn dúlagar na 1870idí, d’ḟás naiṁdeas idir mianadóirí agus tiġearnaí mianaiġ. Ba iad na ceardċumainn agus na grúpaí h-oibre gníoṁaċa sa ċeantar ná Cumann Cuidiú na h-Oibriṫe (CCnaO), na Clann Mailí, agus na Sean Ord Éireannaċ (SOÉ). D’éiliġ imscrúdaiṫeoirí go raiḃ an SOÉ ina eagraíoċt ċlúdaiġ do na Clann Mailí, áfaċ, níor cruṫaíoḋ é seo riaṁ. Ḃí beagnaċ gaċ duine de na fir a ciontaíoḋ ina mbaill den SOÉ, aċ níor ḟág Clann Mailí beagnaċ aon ḟianaise go raiḃ siad ann. Ṁaíġ an Sluaġ Pincéirtín a d’ḟostaiġ na tiġearnaí mianaiġ le h-imscrúdú a ḋéanaṁ ar ġníoṁarṫa Clann Mailí go raiḃ nasc díreaċ idir na ceantair in Éirinn a mbíonn an foréigean iontu ‘gus inimirce h-oibriṫe Gaeḋeil Éireannaċa i limistéir ġuail Ṫír na Ċoillt’ ina raiḃ an SOÉ gníoṁaċ. D’ḟostaiġ na tiġearnaí mianaiġ an Sluaġ Pincéirtín le h-imscrúdú a ḋéanaṁ ar ġníoṁarṫa Clann Mailí go raiḃ nasc díreaċ idir na ceantair in Éirinn ina raiḃ an foréigean iontu agus inimirce oibriṫe Éireannaċa i limistéir ġuail Ṫír na Ċoillt’ ina raiḃ an SOÉ gníoṁaċ. Ḃain forṁór na n-oibriṫe Éireannaċa leis an CCnaO, a ḃí oscailte do gaċ oibrí, aċ is cosúil gur Gaeḋeal Éireannaċ aṁáin a ḃí sna Clann Mailí. D’oibriġ an ḃeirt acu ċun coinníollaċa na n-oibriṫe mianaiġ a ḟeaḃsú, agus baineaḋ úsáid as troid an-difriúla.

Ṡocraiġ na mianadóirí dul ar stailc ar 1aḋ Eanáir 1875 tar éis don ḃainistíoċt ciorrú pá 20% a ḟógairt. Le linn na stailce, fuair roinnt ceannairí laistiġ dúnṁaraiġ nó gortaiġ ċeardċumann, Clann Mailí a raiḃ aṁras orṫu, agus a dteaġlaiġ. Baineaḋ an stailc amaċ tar éis sé ṁí, aċ lean baill den SOÉ ag troid le tacaíoċt ṁéadaiṫe i measc na mianadóirí do Clann Mailí. Leis an soċaí díoḃálaċ i gcoinne na n-inimirceaċ Gaeḋeal Éireannaċ, ní raiḃ an córas dlí mar roġa ceartas.

Fuair 22 fear bás san iomlán mar Clann Mailí san oirṫear Ṫír na Ċoillte ’s feallṁaruiṫe éagsúla h-oifigeaċ agus maoirseoirí mianadóireaċta; 6 i bPriosún Ḃaile Potts agus 14 san iomlán i bPriosún Mauċ Cunc (Séam Torp anois). Fuair 10 bás acu ar an Déardaoin Duḃ, 21aḋ Meiṫeaṁ, 1877. Ba cuid ṫáḃaċtaċ den imscrúdú naċ dtugtar aird uirṫi go minic ná gur gníoṁaireaċt ṗríoḃáideaċ a d’ḟostaiġ na cuideaċtaí guail a rinne é go h-iomlán. Dar le Séan P. Laḃell, breiṫeaṁ Contae Carbóin, níor ṫug an stát aċ an seomra cúirte agus an ċroiċ.

Le Gráinne Liaṫ
(Gaeilig Ṫír Ċonaill)

 


 

Artaigil às a LUD – Sgríoḃ Gaeḋealaċ – 05-22
Issuu (Digiteaċ) – https://issuu.com/lionra-uisge-dhearg/docs/lud_-_sgr_o_gae_eala_-_05-22
Magzter (Digiteaċ) – https://www.magzter.com/CA/Lìonra-h-Uisge-Dhearg/LUD—Sgríoḃ-Gaeḋealaċ/Lifestyle/1019852
Peeċo (Corporra) – https://www.peecho.com/print/en/1146146
Patreon (Digiteaċ ⁊ Corporra) – https://www.patreon.com/posts/69044973/

 

 

Fàg freagairt

Cha dèid an seòladh puist-dhealain agad fhoillseachadh. Tha * ris na raointean a tha riatanach