Seumas a’ Ghlinne (1695 gu 1752)
Fear Neomh-Chionntach a chaidh e gu bàis le làmh nan Gaill
Chuir na Gaill Seumas a’ Ghlinne (Seumas Stiùbhart na h-Apann) gu bàis leis cruadhlachd an-mhor air 8mh Samhuinn 1752, agus dhéan ead sin air Seumas bhochd air Cnap Chaolais Mhic Pharaig ri thaobh leis bàd Baile Chaolais, Appan, Árra-Gháidheal.
Dhéan na Gaill sin an aghaidh Seumas a’ Ghlinne mar chuir e comhaireachd an-mhor an aghaidh nan Gaill ri linn Bliadhna Teàrlaich (1745 gu 1746) agus bha e taoiseach mhath san Arm nan Gàidheal ri linn an cogamh annsein cuideachd. Cha robh ‘s char ghéill ead (Na Stiùbhartaich na h-Apann) gu nan Gaill as dheidh nuair a dh’fhàg Teàrlach Ruadh gu Frainng do fhaigh cuidich mór nuadh airson Arm nan Gàidheal ‘sabaid ann san Albainn ri linn aimsear sin.
Chaidh na Stiùbhartaich air aghaidh leis an comhaireachd an aghaidh nan Gaill mar dh’iarr ead fìor saorsa airson na Gàidheil agus a’ Ghaidhealtachd gun mhall ’s gun teagamh. Chuir ead an comhaireachd an-mhath ‘s an-mhor eadar 1746 gu 1752, agus chuir ead sgrios mór air gach aon arm Ghallda nuair a thàinig ead chun gu h-Apann agus chun gach aon talamh na Stiùbhartaich.
Dh’ionnsaidh Cailean Ghlinn Iúbhair no Cailean Ruadh Caimbeul a-staigh gu h-Apann air Céitean 1752, agus bha mu 700 saighdear dhearg aige. Bha e ceannaire mór san arm nan Gaill bho 1745 no 1746, agus bha e leis nan Gaill ri linn Bliadhna Teàrlaich cuideachd. Bha plean ‘s òrduigh aige do chur sgrios gharbh uabhasach air na Stiùbhartaich Apann gun mhall mar bha ead a-muigh san éirigh a-mach an aghaidh riaghaltas nan Gaill. Agus nuair a shroich Cailean Ghlinn Iúbhair agus na saighdearan Gallda gu Leitir Mhòir, thàinig ead faoin ionnsaidh leis sluagh beag Fíor Gàidheil, agus fhuair Cailean Ruadh agus seachadar Gall bàs leis teine musgaeid ann air Leitir Mhòr air 14mh Céitean 1752. Theith ‘s reith na Gaill eile ‘mach as an àite so ‘gus reith ead chun campa mìleatan mòr fo tamall Baile Mhàiri mar bha sluagh an-mhor arm Ghall ann san àm e. Dh’fhill ead gu h-Apann air 16mh Céitean agus chuir ead Seumas a’ Ghlinne fo ghobhail mar bha fhios aca cha robh Seumas ann, ach chuir ead e fo ghobhail mar dh’iarr ead do chur roinnt eadar Clann Stiùbhart do fhaigh am fhir òige a chuir Cailean Ruadh agus na Gaill gu bàis, ach cha fhuair nan Gaill cuidich le sin as Seumas e fhéin agus as na Stiùbhartaich eile mar bha Fíor Gàidheil ead fhéin!
Chaidh nan Gaill an aghaidh na Stiùbhartaich air 16mh Céitean cuideachd! Agus tha latha sin an-mhor airson na Stiùbhartaich mar tha e sin Féill Brianann, agus tha e Naomh Pàdrun na Clann Stiùbhart agus bha fhios aca na Gaill sin gun teagamh!
Rinn na Gaill sgrios an-mhor thairis Apann ‘s Árd Shìol as dheidh a fhuair Cailean Ruadh bàs, ach dh’éirigh na Stiùbhartaich a-mach an aghaidh nan Gaill, agus chaidh ead air aghaidh leis an comhaireachd an aghaidh ortha ‘s dheidh a ghobhail nan Gaill Seumas a’ Ghlinne. Agus chaidh ead air aghaidh cuideachd nuair a chuir ead Seumas gu bhàis air 8mh Samhuinn! Bha fhearg an-mhor air na Stiùbhartaich le sin agus chaidh ead ri chéile le cloinn’ eile ‘gus rinn ead comhaireachd dochreidsinn móran chun gu 1788 b’fheudar. Cha robh ead ghéill gu nan Gaill.
Nuair a chaidh e chun gu bàis dhubhairt Seumas a’ Ghlinne ‘mach: “Tha mi air bealach gu bàis eadar measg mo namhaidean mar dh’éirigh mis’ agus mo chlann a-mach sa chomhaireachd an aghaidh nan Ghall sa 1708, 1715, 1719 agus 1745!”
Nuair a dh’fhan e san àite bhàis, sgairt e Salm 35 cuideachd, agus tha e sin Salm Sheumas a’ Ghlinne sa Seann Ghàidhealtachd an-diugh.
As dheidh a chaidh e gu bàis, chuir nan Gaill an corp Sheumas Stiùbhart shuas sa gibe ‘gus bha e shuas ann mu’n ochd mìos dheug b’fheudar. Nuair chaidh an corp gu cnàmh chuir na Gaill an corp shuas ann air ais a-rithist leis geimhlichean agus ròpan, agus bha do chorp ann airson mìosan fada eile mar sin, agus bha saighdearan Ghall ann cuideachd ag gàrdail an corp. Agus dheun ead sin leis cruadhlachd an-mhor! ‘S Poll na Gibe ‘n-diugh.
‘S sgeul suim mu clach air càrn chuimhneachan Seumas a’ Ghlinne. Chuir nan daoine ‘n Clach Seumas a’ Ghlinne shuas air sin, agus dhéan ead sin mar dhéan e suidhe air sin nuair a bha e beo.
‘S 270 bliadhain a-nis bho chuir riaghaltas Ghall am fear neomh-chiontach gu bàis. Agus bu cheart cuiridh ead rudan ceart fo na Stiùbhartaich na h-Apann agus fo nan Gàidheil Bhaile Chaolais ‘s Lios Mòr ‘s Apann cuideachd.
Nuair thuit nan cnàmhan Seumas a’ Ghlinne shìos as an gibe gu Loch Lìobhann, chaidh daoine ‘s Clann Mhic a’ Phì chun gu sábháil agus do ghlan an corp. Agus fhuair Seumas a’ Ghlinne tòrramh beannachd as dhéidh sin san Eaglais Easbuigeach. Fhuair e fo thalamh sa Cré Cill Caluim Cille / Cré Caluim Cille san Apann, agus bha sin mu 1754 no 1755 b’fheudar. Dheun nam muinntir sin sa rùnnda san àm sin.
‘S e aon de Stiùbhartaich na h-Apann a th’ anns an fhiosraiche. Bha ead ag ràdh daonnan nach b’ e Seumas a’ Ghlinne a mharbh Cailean Caimbeul à Gleann Iubhair. Bha gunna ‘nn am Baile a’ Chaolais a bha iad ag ràdh a chuir an urchair ann. Bha e air innse o athair gu mac cò rinn an gnothach. Bha corp Sheumais air fhàgail air a’ chroich mar rabhadh do dhaoine eile. Thug fear Mac a’ Phì ‘n corp far na croiche. Thilg e a’ chroich ann am poll. Tha Poll na Gibe air gus an là seo fhèin.
Le Niall Mac Colla
(Gàilig Baile Chaolais)
Artaigil às a LUD – Sgríobh Róimh – 07-22
Issuu (Digiteach) – https://issuu.com/lionra-uisge-dhearg/docs/lud-sr-07-22
Zinio (Digiteach) – https://www.zinio.com/ca-en/publisher/lud/deasachadh-07-an-d-mhair-s-an-t-samhain-2022-i609675
Magzter (Digiteach ) – https://www.magzter.com/CA/Lìonra-h-Uisge-Dhearg/LUD—Sgríobh-Róimh/Lifestyle/1147812
Peecho (Corporra) – https://www.peecho.com/print/en/1212283
Patreon (Digiteach ⁊ Corporra) – https://www.patreon.com/posts/75443251
Zinio – https://www.zinio.com/ca-en/publisher/lud/deasachadh-07-an-d-mhair-s-an-t-samhain-2022-i609675
Seumas a’ Ġlinne (1695 gu 1752)
Fear Neoṁ-Ċionntaċ a ċaiḋ e gu bàis le làṁ nan Gaill
Ċuir na Gaill Seumas a’ Ġlinne (Seumas Stiùḃart na h-Apann) gu bàis leis cruaḋlaċd an-ṁor air 8ṁ Saṁuinn 1752, agus ḋéan ead sin air Seumas ḃoċd air Cnap Ċaolais Ṁic Ṗaraig ri ṫaoḃ leis bàd Baile Ċaolais, Appan, Árra-Ġáiḋeal.
Ḋéan na Gaill sin an aġaiḋ Seumas a’ Ġlinne mar ċuir e coṁaireaċd an-ṁor an aġaiḋ nan Gaill ri linn Bliaḋna Teàrlaiċ (1745 gu 1746) agus ḃa e taoiseaċ ṁaṫ san Arm nan Gàiḋeal ri linn an cogaṁ annsein cuideaċd. Ċa roḃ ‘s ċar ġéill ead (Na Stiùḃartaiċ na h-Apann) gu nan Gaill as ḋeiḋ nuair a ḋ’ḟàg Teàrlaċ Ruaḋ gu Frainng do ḟaiġ cuidiċ mór nuaḋ airson Arm nan Gàiḋeal ‘sabaid ann san Albainn ri linn aimsear sin.
Ċaiḋ na Stiùḃartaiċ air aġaiḋ leis an coṁaireaċd an aġaiḋ nan Gaill mar ḋ’iarr ead fìor saorsa airson na Gàiḋeil agus a’ Ġaiḋealtaċd gun ṁall ’s gun teagaṁ. Ċuir ead an coṁaireaċd an-ṁaṫ ‘s an-ṁor eadar 1746 gu 1752, agus ċuir ead sgrios mór air gaċ aon arm Ġallda nuair a ṫàinig ead ċun gu h-Apann agus ċun gaċ aon talaṁ na Stiùḃartaiċ.
Ḋ’ionnsaiḋ Cailean Ġlinn Iúḃair no Cailean Ruaḋ Caimbeul a-staiġ gu h-Apann air Céitean 1752, agus ḃa mu 700 saiġdear ḋearg aige. Ḃa e ceannaire mór san arm nan Gaill ḃo 1745 no 1746, agus ḃa e leis nan Gaill ri linn Bliaḋna Teàrlaiċ cuideaċd. Ḃa plean ‘s òrduiġ aige do ċur sgrios ġarḃ uaḃasaċ air na Stiùḃartaiċ Apann gun ṁall mar ḃa ead a-muiġ san éiriġ a-maċ an aġaiḋ riaġaltas nan Gaill. Agus nuair a ṡroiċ Cailean Ġlinn Iúḃair agus na saiġdearan Gallda gu Leitir Ṁòir, ṫàinig ead faoin ionnsaiḋ leis sluaġ beag Fíor Gàiḋeil, agus ḟuair Cailean Ruaḋ agus seaċadar Gall bàs leis teine musgaeid ann air Leitir Ṁòr air 14ṁ Céitean 1752. Ṫeiṫ ‘s reiṫ na Gaill eile ‘maċ as an àite so ‘gus reiṫ ead ċun campa mìleatan mòr fo tamall Baile Ṁàiri mar ḃa sluaġ an-ṁor arm Ġall ann san àm e. Ḋ’ḟill ead gu h-Apann air 16ṁ Céitean agus ċuir ead Seumas a’ Ġlinne fo ġoḃail mar ḃa ḟios aca ċa roḃ Seumas ann, aċ ċuir ead e fo ġoḃail mar ḋ’iarr ead do ċur roinnt eadar Clann Stiùḃart do ḟaiġ am ḟir òige a ċuir Cailean Ruaḋ agus na Gaill gu bàis, aċ ċa ḟuair nan Gaill cuidiċ le sin as Seumas e ḟéin agus as na Stiùḃartaiċ eile mar ḃa Fíor Gàiḋeil ead ḟéin!
Ċaiḋ nan Gaill an aġaiḋ na Stiùḃartaiċ air 16ṁ Céitean cuideaċd! Agus ṫa laṫa sin an-ṁor airson na Stiùḃartaiċ mar ṫa e sin Féill Brianann, agus ṫa e Naoṁ Pàdrun na Clann Stiùḃart agus ḃa ḟios aca na Gaill sin gun teagaṁ!
Rinn na Gaill sgrios an-ṁor ṫairis Apann ‘s Árd Ṡìol as ḋeiḋ a ḟuair Cailean Ruaḋ bàs, aċ ḋ’éiriġ na Stiùḃartaiċ a-maċ an aġaiḋ nan Gaill, agus ċaiḋ ead air aġaiḋ leis an coṁaireaċd an aġaiḋ orṫa ‘s ḋeiḋ a ġoḃail nan Gaill Seumas a’ Ġlinne. Agus ċaiḋ ead air aġaiḋ cuideaċd nuair a ċuir ead Seumas gu ḃàis air 8ṁ Saṁuinn! Ḃa ḟearg an-ṁor air na Stiùḃartaiċ le sin agus ċaiḋ ead ri ċéile le cloinn’ eile ‘gus rinn ead coṁaireaċd doċreidsinn móran ċun gu 1788 b’ḟeudar. Ċa roḃ ead ġéill gu nan Gaill.
Nuair a ċaiḋ e ċun gu bàis ḋuḃairt Seumas a’ Ġlinne ‘maċ: “Ṫa mi air bealaċ gu bàis eadar measg mo naṁaidean mar ḋ’éiriġ mis’ agus mo ċlann a-maċ sa ċoṁaireaċd an aġaiḋ nan Ġall sa 1708, 1715, 1719 agus 1745!”
Nuair a ḋ’ḟan e san àite ḃàis, sgairt e Salm 35 cuideaċd, agus ṫa e sin Salm Ṡeumas a’ Ġlinne sa Seann Ġàiḋealtaċd an-diuġ.
As ḋeiḋ a ċaiḋ e gu bàis, ċuir nan Gaill an corp Ṡeumas Stiùḃart ṡuas sa gibe ‘gus ḃa e ṡuas ann mu’n oċd mìos ḋeug b’ḟeudar. Nuair ċaiḋ an corp gu cnàṁ ċuir na Gaill an corp ṡuas ann air ais a-riṫist leis geiṁliċean agus ròpan, agus ḃa do ċorp ann airson mìosan fada eile mar sin, agus ḃa saiġdearan Ġall ann cuideaċd ag gàrdail an corp. Agus ḋeun ead sin leis cruaḋlaċd an-ṁor! ‘S Poll na Gibe ‘n-diuġ.
‘S sgeul suim mu claċ air càrn ċuiṁneaċan Seumas a’ Ġlinne. Ċuir nan daoine ‘n Claċ Seumas a’ Ġlinne ṡuas air sin, agus ḋéan ead sin mar ḋéan e suiḋe air sin nuair a ḃa e beo.
‘S 270 bliaḋain a-nis ḃo ċuir riaġaltas Ġall am fear neoṁ-ċiontaċ gu bàis. Agus bu ċeart cuiriḋ ead rudan ceart fo na Stiùḃartaiċ na h-Apann agus fo nan Gàiḋeil Ḃaile Ċaolais ‘s Lios Mòr ‘s Apann cuideaċd.
Nuair ṫuit nan cnàṁan Seumas a’ Ġlinne ṡìos as an gibe gu Loċ Lìoḃann, ċaiḋ daoine ‘s Clann Ṁic a’ Ṗì ċun gu sáḃáil agus do ġlan an corp. Agus ḟuair Seumas a’ Ġlinne tòrraṁ beannaċd as ḋéiḋ sin san Eaglais Easbuigeaċ. Ḟuair e fo ṫalaṁ sa Cré Cill Caluim Cille / Cré Caluim Cille san Apann, agus ḃa sin mu 1754 no 1755 b’ḟeudar. Ḋeun nam muinntir sin sa rùnnda san àm sin.
‘S e aon de Stiùḃartaiċ na h-Apann a ṫ’ anns an ḟiosraiċe. Ḃa ead ag ràḋ daonnan naċ b’ e Seumas a’ Ġlinne a ṁarḃ Cailean Caimbeul à Gleann Iuḃair. Ḃa gunna ‘nn am Baile a’ Ċaolais a ḃa iad ag ràḋ a ċuir an urċair ann. Ḃa e air innse o aṫair gu mac cò rinn an gnoṫaċ. Ḃa corp Ṡeumais air ḟàgail air a’ ċroiċ mar raḃaḋ do ḋaoine eile. Ṫug fear Mac a’ Ṗì ‘n corp far na croiċe. Ṫilg e a’ ċroiċ ann am poll. Ṫa Poll na Gibe air gus an là seo ḟèin.
Le Niall Mac Colla
(Gàilig Baile Ċaolais)
Artaigil às a LUD – Sgríoḃ Gaeḋealaċ – 07-22
Issuu (Digiteaċ) – https://issuu.com/lionra-uisge-dhearg/docs/lud-sg-07-22
Magzter (Digiteaċ) – https://www.magzter.com/CA/Lìonra-h-Uisge-Dhearg/LUD—Sgríoḃ-Gaeḋealaċ/Lifestyle/
Peeċo (Corporra) – https://www.peecho.com/print/en/1212290
Patreon (Digiteaċ ⁊ Corporra) – https://www.patreon.com/posts/75476037
