Pàrras Chaillte. Pàrras Ath-Ghabhta?
Tha na troblaidean na h-Albainn nasg ri chéile leis an Ath-leasachaidh sa Sasuinn sa bhliadhain 1529. Thánaig sin gu h-Albainn sa 1560. Fhuair Màiri nan Gúis sluagh mór na Franngaich gu h-Albainn nuair a bha Màiri Bán Ríoghain na h-Albainn nas óige ‘s thánaig ead gu Lìte. Dh’fhan an sluagh mór ann le dà bliadhna dheug gu ruige thánaig sluagh Sasuinn ‘s Prodastúnaich na h-Albainn ri chéile ‘gus chuir ead baile Lìte faoi séist ann. Roimhe 1529 bha ‘s thánaig talamh a’ Gháidhealtachd faoi riaghaltas nan Dùthchas. Chuir gach aon taoiseach an t-suidh’ aige mar dh’obair e le h-aghaidh gach aon daoine sa chlann gun teagamh ‘s gun mhall. Bha na clann co-chomann mór ri chéile. Cha robh neart air na taoiseach do chur daoine ‘muigh as an talamh, agus cha robh e ‘nonn do dhíbir daoine ‘muigh as na dachaighean agu. Cha robh ceart aige do chruinnich cíosan airgead ri chéile gun teagamh cuideachd. Bha ‘n taoiseach ceannard thaghadh, agus fhuair e ‘n obair aige mar chreid na daoine bithidh e ceannard math le gach aon daoine sa chlann seo.
Oigreachd: thánaig dlighean uabhasach an-seo, ‘gus bha na talamh air na Gáidheil faoi dlighean Ghallda ‘nis le taobh leis ainm Gallda air an taoiseach a-nis cuideachd. Bha neart ‘s riaghaltas sa làimh nan uimhir beag a-nis agus bha sin an aghaidh Dùthchas. Fhuair Eoghain Ruadh nan Cath MacFhionghuin an t-ainm Ghall aige sa 1542. Reinn e ghéill gu Màiri Bán Ríoghain na h-Albainn, agus fhuair e ‘n talamh air ais a-rithist faoi riaghaltas ‘s ainm Ghallda. Bha nasg eadar nan fhearainn ‘s nan daoine bhristeamh a-nis, agus fhuair sin truaillidh cuideachd. Bha ‘n t-ainmean Gallda neart an-mhor a-nis mar sin, agus bha neart an-mhor air riaghaltas nan Gaill agus an rígh no bán-ríoghain as déidh sin. Bha sin gu math le nan Gaill do thog fearainn a-muigh as Clann Fhionghuin as dheidh sin an-seo. As déidh 1560 fhuair dàrna mhic ainm-obair nan easbuig san eaglais nuadh, agus thug e fearainn aige chun gu taoisich as déidh sin faoi riaghaltas Gallda. Bha sin an t-sgeul leis Clann Gordan na Hunndaidh nuair a thug ead ochd bhaile dheug gu taoiseach eile ri linn cóig bliadhain. Chuir Líosta Sasuinn (Tha sin líosta nas seann nan fearainn sa domhain) ri chéile sa 1617 mar dh’iarr ead (riaghaltas Gaill) do ghlac ‘s do ghoid fearainn ‘s talamh thairis na tìre faoi dlighean nuadh as 1560 air aghaidh gun teagamh. Chuaidh fearainn na clainne gu seann-mhac gu seann-mhac as déidh sin gun bhris ‘s gun stadamh. Air aghaidh gu ‘n-diugh tha ceathar ciad ‘s dà fhichead a dà dheug (452) daoine leth-fhearainn na h-Albainn agu ‘n-diugh, agus chan eil sin cóir ‘s ceart. Bithidh ‘s tha saoghal a’ gabhas eile ‘gainne.
Cha fhuair fearainn chaillte Clann MhicFhionghuin mar Bliadhna Teàrlaich (1745 gu 1746). Chuir an t-sgeul mì-cheart air an làrach-lìn agus sa leabhair eachdraidh cuideachd, agus chan eil sin ceart! Fhuair an talamh ghoid le riaghaltas Ghallda sa 1715 agus bha sin reicte gu taoiseach Clann Grannd agus gu taoiseach Clann MhicCoinnich nan Dál Bheinn sa 1716. Cheannaich taoiseach Clann Dómhnuill na Sléitich am fiach, agus dh’iarr taoiseach Clann Fhionghuin do fhaigh airgead ri chéile mar dh’iarr e fearainn aige air ais a-rithist gun mhall. Chuaidh Cogaimhean na Seumasaich air aghaidh sa 18mh linn, agus thug Iain MacFhionghuin na Srath Àrdail am fhearainn chun gu Iain nam Mis-inis mar cha bhithidh am fearainn goid as na clann a-rithist. Cha robh a-nunn Clann MacFhionghuin do chur shuas leis an cíos-fhiach, agus chuir ead cuid-mhor fearainn do chur stad chun am fiach. Thug ead 99,000 acra do chur críoch chun am fiach. Dh’fhan áite Srath Áird agus Mis-inis leis an clann, ach chuir dlighe-bhásamh Iain nam Mis-inis rudan deacair eile air an fhearainn.
Chuaidh bean-chéile na Teàrlach MacFhionghuin chuige ‘gus dh’obair i air mar dh’iarr i ‘m fear seo do dhíoghail Srath Áird chun gu craobh eile Clann MhicFhionghuin. Ach cha robh e sin mar bha fearg an-mhor aige mar an dlighe-bhásamh 1737 nan Iain MacFhionghuin mar chuir e sin fiach an-mhor air fearainn Clann MhicFhionghuin. Bh’ ead leth-bhriathran ri chéil’ ead fhé.
Sa bhliadhain 1757, thug Iain MacLeòid na Ratharsair (uncail agus muinteoir gu Teàrlach ‘s Iain na Srath Àrdail) am fearainn aca chun gu ciad seann craobh Clann Fhionghuin, agus tha sin Clann Fhionghuin na Srath Àrdail. Bha rudan deacair le Teàrlach mar bha fiach an-mhor aige, ‘gus chaidh e ‘gus dhioghail e Mis-inis sa 1784 agus bha mór an truagh sin. Chaidh ‘s dhioghail e Srath Áird sa 1791. As déidh sin, bha mhaid clann bhristeamh gun fearainn againn. Fhuair Teàrlach bàs le làimh aige fhé sa Dáil Cheith as déidh sin. Agus fhuair Iain IV na Riachan obair taoiseach aige ‘nn agus chaidh e ‘s fhuair e bàs le làimh aige sa 1808 cuideachd, agus reinn e sin sa baile mór Lunnainn, Sasuinn sa 1808. Thánaig craobh Eilean an Toigh Guathan chun ceannard nan clann sa 1810, agus cha robh sin cóir ‘s ceart! Reinn ead sgeultan mì-cheart mu dárna mhac nuadh nan 28mh Taoiseach againn – Lachann MacFhionghuin. Fhuair Lachann phosadh gu dárna bean-chéil’ aige sa 1678, agus bha Mòire NicLeòid i nan Grìsinis, agus reinn ead connradh-bheó ‘ca eadar ead fhé, ‘gus chuir ead Iain Óg MacFhionghuin ‘s Niall MacFhionghuin ministir Cill Chriosd do dhéan obair leotha nuair a siubhail ead gu bháis. Cha robh dárna mhac leis na t-ainm Dómhnull nan Eilean an Toigh Guathan. Thánaig Uilleam Alasdair MacFhionghuin air Eilean Sgitheannach le taobh leis Bhaltair Gáidhealach sa 1810. Chruinnich Uilleam Alasdair leis an t-Urr. Dómhnull MacFhionghuin (1735 gu 1831) na Cill Bhríghde.
Thosaidh an t-Urr. Dómhnull do’n obair uabhasach ‘s mí-cheart air craobh-chlann “nuadh”. Reinn e sin as dhá craobh-chlann eile. Sgríobh an t-Urr. MhicFhionghuin sgeultan mí-cheart mu’n clann seo le sin. Bha craobh-chlann amhain le Dómhnull MacFhionghuin agus fhuair e dárna craobh-chlann aige ‘s Iain MacFhionghuin nan Caol. Chuir ead sgeultan uabhasach mu’n 28mh Taoiseach Lachann MacFhionghuin agus bh’ e dárna mhac aige leis an t-ainm Dómhnull, agus chuaidh Dómhnull gu h-Eilean an Toigh Guathan agus cha robh sin fíor.
Nuair a chuir ead sgeul mí-cheart ri chéile, sgríobh an t-Urr. Ailig MhicGriogair an chárt mór le h-aghaidh ead fhé. Thánaig e ‘s Cille Mhoire o dhúthchais, agus bh’ e charaid an-mhor le Dómhnull na Sgeultan. Sgríobh e cárt mí-cheart as déidh sin cuideachd.
Sgríobh ead ainm bristeamh in aice Lachann (1587 gu 1634) an 26mh taoiseach agus bhuaidh e ceanntar Srath Àrdail. Mar sin an sgeultan uabhasach, tha Iain nan Ealaghol a-muigh as an craobh-chlann againne. Bh’ e mac-bràthar nan Iain Dubh (1682 gu 1756). Shabaid Iain Dubh a-muigh an aghaidh nan Gaill le saorsa na Gáidheil agus nan Gáidhealtachd ri linn Bliadhna Teàrlach (1745 gu 1746), agus bh’ e fear mór sa cogamh sin cuidheachd gun teagamh. Chan eil craobh Iain Dubh air líosta “nuadh” agus chan eil Clann Fhionghuin nan Caol ann cuideachd.
Fhuair fearainn seo dhioghail gu tighearna Clann Dómhnuill.
1751: Caol Àcain, Assaig, Pabaigh, Breacais, Sadam-inis, Coire Chatachan, Tìr Choire, Suardal, Cill Bhreachtáin, Cill Bhríghde, Suidhisnis, Boraraig, Ceann Stric, Stróloinis, Sgianaig, Liobharais, Na Torrain, Ceann-loch.
1784: Mis-inis
1791: Srath Áird
Tha mhaid ‘obair a-nis chun do bhuaidh ‘s do fhaigh am fill fearainn nan clann le co-chomann, agus tha sin an obaireamh le Clann Fhionghuin Albainn. Oraicidh daoibh sin air agus bithidh fáilte romhat mór chugainn air Clan MacKinnon Scotland
Tha nasg làrach-lìn www.clanmackinnonscotland.com faoi bunaidhe le cúpla seachdainn air aghaidh an-seo.
Do dheagh shláinte,
Caomhìn Mac Fhionghuin,
Clann Fhionghuin Albainn
(Gáilig Dhail Riada )
Artaigil às a LUD – Sgríobh Róimh – 02-22
Issuu (Digiteach) – https://issuu.com/lionra-uisge-dhearg/docs/lud-_sr-_02-22
Magzter (Digiteach) – https://www.magzter.com/CA/L%C3%AConra-h-Uisge-Dhearg/LUD—Sgr%C3%ADobh-R%C3%B3imh/Lifestyle/888055
Peecho (Corporra) – https://www.peecho.com/print/en/1100960
Patreon (Digiteach ⁊ Corporra) – https://www.patreon.com/posts/lud-sgriobh-02-67650150
Pàrras Ċaillte. Pàrras Aṫ-Ġaḃta?
Ṫa na troblaidean na h-Albainn nasg ri ċéile leis an Aṫ-leasaċaiḋ sa Sasuinn sa ḃliaḋain 1529. Ṫánaig sin gu h-Albainn sa 1560. Ḟuair Màiri nan Gúis sluaġ mór na Franngaiċ gu h-Albainn nuair a ḃa Màiri Bán Ríoġain na h-Albainn nas óige ‘s ṫánaig ead gu Lìte. Ḋ’ḟan an sluaġ mór ann le dà bliaḋna ḋeug gu ruige ṫánaig sluaġ Sasuinn ‘s Prodastúnaiċ na h-Albainn ri ċéile ‘gus ċuir ead baile Lìte faoi séist ann. Roiṁe 1529 ḃa ‘s ṫánaig talaṁ a’ Ġáiḋealtaċd faoi riaġaltas nan Dùṫċas. Ċuir gaċ aon taoiseaċ an t-suiḋ’ aige mar ḋ’obair e le h-aġaiḋ gaċ aon daoine sa ċlann gun teagaṁ ‘s gun ṁall. Ḃa na clann co-ċomann mór ri ċéile. Ċa roḃ neart air na taoiseaċ do ċur daoine ‘muiġ as an talaṁ, agus ċa roḃ e ‘nonn do ḋíbir daoine ‘muiġ as na daċaiġean agu. Ċa roḃ ceart aige do ċruinniċ cíosan airgead ri ċéile gun teagaṁ cuideaċd. Ḃa ‘n taoiseaċ ceannard ṫaġaḋ, agus ḟuair e ‘n obair aige mar ċreid na daoine biṫiḋ e ceannard maṫ le gaċ aon daoine sa ċlann seo.
Oigreaċd: ṫánaig dliġean uaḃasaċ an-seo, ‘gus ḃa na talaṁ air na Gáiḋeil faoi dliġean Ġallda ‘nis le taoḃ leis ainm Gallda air an taoiseaċ a-nis cuideaċd. Ḃa neart ‘s riaġaltas sa làiṁ nan uiṁir beag a-nis agus ḃa sin an aġaiḋ Dùṫċas. Ḟuair Eoġain Ruaḋ nan Caṫ MacḞionġuin an t-ainm Ġall aige sa 1542. Reinn e ġéill gu Màiri Bán Ríoġain na h-Albainn, agus ḟuair e ‘n talaṁ air ais a-riṫist faoi riaġaltas ‘s ainm Ġallda. Ḃa nasg eadar nan ḟearainn ‘s nan daoine ḃristeaṁ a-nis, agus ḟuair sin truailliḋ cuideaċd. Ḃa ‘n t-ainmean Gallda neart an-ṁor a-nis mar sin, agus ḃa neart an-ṁor air riaġaltas nan Gaill agus an ríġ no bán-ríoġain as déiḋ sin. Ḃa sin gu maṫ le nan Gaill do ṫog fearainn a-muiġ as Clann Ḟionġuin as ḋeiḋ sin an-seo. As déiḋ 1560 ḟuair dàrna ṁic ainm-obair nan easbuig san eaglais nuaḋ, agus ṫug e fearainn aige ċun gu taoisiċ as déiḋ sin faoi riaġaltas Gallda. Ḃa sin an t-sgeul leis Clann Gordan na Hunndaiḋ nuair a ṫug ead oċd ḃaile ḋeug gu taoiseaċ eile ri linn cóig bliaḋain. Ċuir Líosta Sasuinn (Ṫa sin líosta nas seann nan fearainn sa doṁain) ri ċéile sa 1617 mar ḋ’iarr ead (riaġaltas Gaill) do ġlac ‘s do ġoid fearainn ‘s talaṁ ṫairis na tìre faoi dliġean nuaḋ as 1560 air aġaiḋ gun teagaṁ. Ċuaiḋ fearainn na clainne gu seann-ṁac gu seann-ṁac as déiḋ sin gun ḃris ‘s gun stadaṁ. Air aġaiḋ gu ‘n-diuġ ṫa ceaṫar ciad ‘s dà ḟiċead a dà ḋeug (452) daoine leṫ-ḟearainn na h-Albainn agu ‘n-diuġ, agus ċan eil sin cóir ‘s ceart. Biṫiḋ ‘s ṫa saoġal a’ gaḃas eile ‘gainne.
Ċa ḟuair fearainn ċaillte Clann ṀicḞionġuin mar Bliaḋna Teàrlaiċ (1745 gu 1746). Ċuir an t-sgeul mì-ċeart air an làraċ-lìn agus sa leaḃair eaċdraiḋ cuideaċd, agus ċan eil sin ceart! Ḟuair an talaṁ ġoid le riaġaltas Ġallda sa 1715 agus ḃa sin reicte gu taoiseaċ Clann Grannd agus gu taoiseaċ Clann ṀicCoinniċ nan Dál Ḃeinn sa 1716. Ċeannaiċ taoiseaċ Clann Dóṁnuill na Sléitiċ am fiaċ, agus ḋ’iarr taoiseaċ Clann Ḟionġuin do ḟaiġ airgead ri ċéile mar ḋ’iarr e fearainn aige air ais a-riṫist gun ṁall. Ċuaiḋ Cogaiṁean na Seumasaiċ air aġaiḋ sa 18ṁ linn, agus ṫug Iain MacḞionġuin na Sraṫ Àrdail am ḟearainn ċun gu Iain nam Mis-inis mar ċa ḃiṫiḋ am fearainn goid as na clann a-riṫist. Ċa roḃ a-nunn Clann MacḞionġuin do ċur ṡuas leis an cíos-ḟiaċ, agus ċuir ead cuid-ṁor fearainn do ċur stad ċun am fiaċ. Ṫug ead 99,000 acra do ċur críoċ ċun am fiaċ. Ḋ’ḟan áite Sraṫ Áird agus Mis-inis leis an clann, aċ ċuir dliġe-ḃásaṁ Iain nam Mis-inis rudan deacair eile air an ḟearainn.
Ċuaiḋ bean-ċéile na Teàrlaċ MacḞionġuin ċuige ‘gus ḋ’obair i air mar ḋ’iarr i ‘m fear seo do ḋíoġail Sraṫ Áird ċun gu craoḃ eile Clann ṀicḞionġuin. Aċ ċa roḃ e sin mar ḃa fearg an-ṁor aige mar an dliġe-ḃásaṁ 1737 nan Iain MacḞionġuin mar ċuir e sin fiaċ an-ṁor air fearainn Clann ṀicḞionġuin. Ḃ’ ead leṫ-ḃriaṫran ri ċéil’ ead ḟé.
Sa ḃliaḋain 1757, ṫug Iain MacLeòid na Raṫarsair (uncail agus muinteoir gu Teàrlaċ ‘s Iain na Sraṫ Àrdail) am fearainn aca ċun gu ciad seann craoḃ Clann Ḟionġuin, agus ṫa sin Clann Ḟionġuin na Sraṫ Àrdail. Ḃa rudan deacair le Teàrlaċ mar ḃa fiaċ an-ṁor aige, ‘gus ċaiḋ e ‘gus ḋioġail e Mis-inis sa 1784 agus ḃa mór an truaġ sin. Ċaiḋ ‘s ḋioġail e Sraṫ Áird sa 1791. As déiḋ sin, ḃa ṁaid clann ḃristeaṁ gun fearainn againn. Ḟuair Teàrlaċ bàs le làiṁ aige ḟé sa Dáil Ċeiṫ as déiḋ sin. Agus ḟuair Iain IV na Riaċan obair taoiseaċ aige ‘nn agus ċaiḋ e ‘s ḟuair e bàs le làiṁ aige sa 1808 cuideaċd, agus reinn e sin sa baile mór Lunnainn, Sasuinn sa 1808. Ṫánaig craoḃ Eilean an Toiġ Guaṫan ċun ceannard nan clann sa 1810, agus ċa roḃ sin cóir ‘s ceart! Reinn ead sgeultan mì-ċeart mu dárna ṁac nuaḋ nan 28ṁ Taoiseaċ againn – Laċann MacḞionġuin. Ḟuair Laċann ṗosaḋ gu dárna bean-ċéil’ aige sa 1678, agus ḃa Mòire NicLeòid i nan Grìsinis, agus reinn ead connraḋ-ḃeó ‘ca eadar ead ḟé, ‘gus ċuir ead Iain Óg MacḞionġuin ‘s Niall MacḞionġuin ministir Cill Ċriosd do ḋéan obair leoṫa nuair a siuḃail ead gu ḃáis. Ċa roḃ dárna ṁac leis na t-ainm Dóṁnull nan Eilean an Toiġ Guaṫan. Ṫánaig Uilleam Alasdair MacḞionġuin air Eilean Sgiṫeannaċ le taoḃ leis Ḃaltair Gáiḋealaċ sa 1810. Ċruinniċ Uilleam Alasdair leis an t-Urr. Dóṁnull MacḞionġuin (1735 gu 1831) na Cill Ḃríġde.
Ṫosaiḋ an t-Urr. Dóṁnull do’n obair uaḃasaċ ‘s mí-ċeart air craoḃ-ċlann “nuaḋ”. Reinn e sin as ḋá craoḃ-ċlann eile. Sgríoḃ an t-Urr. ṀicḞionġuin sgeultan mí-ċeart mu’n clann seo le sin. Ḃa craoḃ-ċlann aṁain le Dóṁnull MacḞionġuin agus ḟuair e dárna craoḃ-ċlann aige ‘s Iain MacḞionġuin nan Caol. Ċuir ead sgeultan uaḃasaċ mu’n 28ṁ Taoiseaċ Laċann MacḞionġuin agus ḃ’ e dárna ṁac aige leis an t-ainm Dóṁnull, agus ċuaiḋ Dóṁnull gu h-Eilean an Toiġ Guaṫan agus ċa roḃ sin fíor.
Nuair a ċuir ead sgeul mí-ċeart ri ċéile, sgríoḃ an t-Urr. Ailig ṀicGriogair an ċárt mór le h-aġaiḋ ead ḟé. Ṫánaig e ‘s Cille Ṁoire o ḋúṫċais, agus ḃ’ e ċaraid an-ṁor le Dóṁnull na Sgeultan. Sgríoḃ e cárt mí-ċeart as déiḋ sin cuideaċd.
Sgríoḃ ead ainm bristeaṁ in aice Laċann (1587 gu 1634) an 26ṁ taoiseaċ agus ḃuaiḋ e ceanntar Sraṫ Àrdail. Mar sin an sgeultan uaḃasaċ, ṫa Iain nan Ealaġol a-muiġ as an craoḃ-ċlann againne. Ḃ’ e mac-bràṫar nan Iain Duḃ (1682 gu 1756). Ṡabaid Iain Duḃ a-muiġ an aġaiḋ nan Gaill le saorsa na Gáiḋeil agus nan Gáiḋealtaċd ri linn Bliaḋna Teàrlaċ (1745 gu 1746), agus ḃ’ e fear mór sa cogaṁ sin cuiḋeaċd gun teagaṁ. Ċan eil craoḃ Iain Duḃ air líosta “nuaḋ” agus ċan eil Clann Ḟionġuin nan Caol ann cuideaċd.
Ḟuair fearainn seo ḋioġail gu tiġearna Clann Dóṁnuill.
1751: Caol Àcain, Assaig, Pabaiġ, Breacais, Sadam-inis, Coire Ċataċan, Tìr Ċoire, Suardal, Cill Ḃreaċtáin, Cill Ḃríġde, Suiḋisnis, Boraraig, Ceann Stric, Stróloinis, Sgianaig, Lioḃarais, Na Torrain, Ceann-loċ.
1784: Mis-inis
1791: Sraṫ Áird
Ṫa ṁaid ‘obair a-nis ċun do ḃuaiḋ ‘s do ḟaiġ am fill fearainn nan clann le co-ċomann, agus ṫa sin an obaireaṁ le Clann Ḟionġuin Albainn. Oraiciḋ daoiḃ sin air agus biṫiḋ fáilte roṁat mór ċugainn air Clan MacKinnon Scotland
Ṫa nasg làraċ-lìn www.clanmackinnonscotland.com faoi bunaiḋe le cúpla seaċdainn air aġaiḋ an-seo.
Do ḋeaġ ṡláinte,
Le Caoṁìn Mac Ḟionġuin,
Clann Ḟionġuin Albainn
(Gáilig Ḋail Riada)
Artaigil às a LUD – Sgríoḃ Gaeḋealaċ – 02-22
Issuu (Digiteaċ) – https://issuu.com/lionra-uisge-dhearg/docs/lud-sg-02-22
Magzter (Digiteaċ) – https://www.magzter.com/CA/L%C3%AConra-h-Uisge-Dhearg/LUD—Sgr%C3%ADo%E1%B8%83-Gae%E1%B8%8Beala%C4%8B/Lifestyle/888058
Peeċo (Corporra) – https://www.peecho.com/print/en/1101516
Patreon (Digiteaċ ⁊ Corporra) – https://www.patreon.com/posts/lud-sgriob-02-22-67649879
