Cogadh na Cásga
(Oileán Úir 1775)
Tiocaidh sluaighte Fíor Gaedheal le chéile trasna na Gaedhealtachd agus trasna na Gaedhealtachd nuadh do chuimhne na h-Éirigh Amach na Cásga sa Bhail’ Átha Cliath, Loch Garman, Iar Chonnacht, Oirghialla, An Midhe ‘gus ceanntair eile fosta. Beadh iad ‘cuimhne na saighdearan agus na mairtírigh as gach aon éirigh amach eile fosta, ‘ch cha bheadh iad do chainnt faoi sin ar na comóraidh le linn an deireadh seachtainne seo. Bha ‘n t-Éirigh Amach na Cásga sa 1916, ach bha sin an Dárna h-Éirigh Amach na Cásga!
Bha ‘n Ciad Éirigh Amach na Cásga ar 19adh Aibreán 1775 agus bha sin i dTalamh na Ghlaise (Massachuetts), Sasuinn Nuadh, Oileán Úir, agus bha sin in éadan Sasuinn fosta! Ba sin an ciad cath nó troid na Cogadh Saoirse na h-Aimearaga (1775 go 1783).
Thosaidh an cogadh seo ‘mach nuair a chuaidh na saighdearan dhearg ar an ionnsaigh in éadan na Tírghráthóirí sa Thalamh na Ghlaise san Aibreán 1775. Phleann iad do ruaig agus do ghabhail na h-armáilte na Tírghráthóirí gan mhoill mar d’iarr iad do bhris na spiorad na saoirse ‘g na daoin’ áitiúil mar d’fhás sin thuas eadar 1763 go 1775.
Mháirseáil na saighdearan dhearga ‘muigh as baile Bostún ar 19adh Aibreán 1775, agus bha mílte ar mílte agu gan amhras. Ach bha fhios agu – na Tírghráthóirí – faoi pleananna Sasuinn! Mháirseáil na saighdearan dhearg a-staigh Baile Leac ar deireadh an lá 19adh Aibreán 1775. D’fhan sluagh beag na Tírghráthóirí ‘nn leo. Bha siad amuigh ar an talamh coiteann na Baile Leac. Cha rabh fhios acu na pleananna rudaí Sasuinn, bha siad ag traenuil san armáilt’ acu ‘nn. Thánaig na saighdearan dhearg faoi timpeall iad fhéin ann. Bha ceathar fichead (80) Tírghráthóir ann in éadan dá mhíle (2,000) saighdear dhearga.
Thosaidh na ceannairí Gallda do sgairt orduigh chun na Tírghráthóirí, ‘ch sheas iad an talamh! Ach go tobann dh’osgail daoin’ anaithnid teine beo ‘gus thosaidh an chath amach annsein! Bha sin troid gearr agus fhuair ochd Tírghráthóir bás ann fosta. Rith na Tírghráthóirí eile ‘muigh as Baile Leac, agus throid iad ar aghaidh in éadan na Gaill ar ais aríst leis treall-chogadh!
D’éirigh na daoin’ áitiúil amach in éadan na saighdearan dearga i ndhiaidh sin gan mhoill! D’ionnsaigh iad in éadan na Gaill leis luíochánna gan stad ar gach aon áite ‘nn. Chuir na Tírghráthóirí na saighdearan dearg’ ag rith chun go Bostún ar ais aríst le sin. Chuaidh na Tírghráthóirí ar aghaidh orthu fosta gan mhoill. Rith na Sasunnaigh chun go Bhostún agus chuir na Tírghráthóirí ‘n baile seo faoi léigear i ndhiaidh sin. Bha Bostún faoi léigear mór eadar Aibreán 1775 go Márta 1776. D’fhág na saighdeara dhearga ‘muigh as an bhaile ar Féile Phádruig 1776, agus bha sin dochreidte le na Gaedheil bhochd eadar na Tírghráthóirí go h-áiridh!
Thosaidh an cogadh seo ar Cásga 1775, agus tá sin Ciad Cogamh na Cásga shuas san Àpalaid agus eadar na Gaedheil Àpalaid, agus tá Dárna Cogamh na Cásga sa 1916 in Éireann.
Le Seán Séamus Mac a’ Chruiteir
(Gaeilig Thír Chonaill)
Artaigil às a LUD – Sgríobh Róimh – 04-22
Issuu (Digiteach) – https://issuu.com/lionra-uisge-dhearg/docs/lud_-_sgr_obh_r_imh_-_04-22
Magzter (Digiteach ) – https://www.magzter.com/CA/L%C3%AConra-h-Uisge-Dhearg/LUD—Sgr%C3%ADobh-R%C3%B3imh/Lifestyle/965365
Peecho (Corporra) – https://www.peecho.com/print/en/1129098
Patreon (Digiteach ⁊ Corporra) – https://www.patreon.com/posts/lud-sgriobh-04-66985570
Cogaḋ na Casga
(Oileán Úir 1775)
Tiocaiḋ sluaiġte Fíor Gaeḋeal le ċéile trasna na Gaeḋealtaċd agus trasna na Gaeḋealtaċd nuaḋ do ċuiṁne na h-Éiriġ Amaċ na Cásga sa Ḃail’ Áṫa Cliaṫ, Loċ Garman, Iar Ċonnaċt, Oirġialla, An Miḋe ‘gus ceanntair eile fosta. Beaḋ iad ‘cuiṁne na saiġdearan agus na mairtíriġ as gaċ aon éiriġ amaċ eile fosta, ‘ċ ċa ḃeaḋ iad do ċainnt faoi sin ar na comóraiḋ le linn an deireaḋ seaċtainne seo. Ḃa ‘n t-Éiriġ Amaċ na Cásga sa 1916, aċ ḃa sin an Dárna h-Éiriġ Amaċ na Cásga!
Ḃa ‘n Ciad Éiriġ Amaċ na Cásga ar 19aḋ Aibreán 1775 agus ḃa sin i dTalaṁ na Ġlaise (Massaċuetts), Sasuinn Nuaḋ, Oileán Úir, agus ḃa sin in éadan Sasuinn fosta! Ba sin an ciad caṫ nó troid na Cogaḋ Saoirse na h-Aimearaga (1775 go 1783).
Ṫosaiḋ an cogaḋ seo ‘maċ nuair a ċuaiḋ na saiġdearan ḋearg ar an ionnsaiġ in éadan na Tírġráṫóirí sa Ṫalaṁ na Ġlaise san Aibreán 1775. Ṗleann iad do ruaig agus do ġaḃail na h-armáilte na Tírġráṫóirí gan ṁoill mar d’iarr iad do ḃris na spiorad na saoirse ‘g na daoin’ áitiúil mar d’ḟás sin ṫuas eadar 1763 go 1775.
Ṁáirseáil na saiġdearan ḋearga ‘muiġ as baile Bostún ar 19aḋ Aibreán 1775, agus ḃa mílte ar mílte agu gan aṁras. Aċ ḃa ḟios agu – na Tírġráṫóirí – faoi pleananna Sasuinn! Ṁáirseáil na saiġdearan ḋearg a-staiġ Baile Leac ar deireaḋ an lá 19aḋ Aibreán 1775. D’ḟan sluaġ beag na Tírġráṫóirí ‘nn leo. Ḃa siad amuiġ ar an talaṁ coiteann na Baile Leac. Ċa raḃ ḟios acu na pleananna rudaí Sasuinn, ḃa siad ag traenuil san armáilt’ acu ‘nn. Ṫánaig na saiġdearan ḋearg faoi timpeall iad ḟéin ann. Ḃa ceaṫar fiċead (80) Tírġráṫóir ann in éadan dá ṁíle (2,000) saiġdear ḋearga.
Ṫosaiḋ na ceannairí Gallda do sgairt orduiġ ċun na Tírġráṫóirí, ‘ċ ṡeas iad an talaṁ! Aċ go tobann ḋ’osgail daoin’ anaiṫnid teine beo ‘gus ṫosaiḋ an ċaṫ amaċ annsein! Ḃa sin troid gearr agus ḟuair oċd Tírġráṫóir bás ann fosta. Riṫ na Tírġráṫóirí eile ‘muiġ as Baile Leac, agus ṫroid iad ar aġaiḋ in éadan na Gaill ar ais aríst leis treall-ċogaḋ!
D’éiriġ na daoin’ áitiúil amaċ in éadan na saiġdearan dearga i nḋiaiḋ sin gan ṁoill! D’ionnsaiġ iad in éadan na Gaill leis luíoċánna gan stad ar gaċ aon áite ‘nn. Ċuir na Tírġráṫóirí na saiġdearan dearg’ ag riṫ ċun go Bostún ar ais aríst le sin. Ċuaiḋ na Tírġráṫóirí ar aġaiḋ orṫu fosta gan ṁoill. Riṫ na Sasunnaiġ ċun go Ḃostún agus ċuir na Tírġráṫóirí ‘n baile seo faoi léigear i nḋiaiḋ sin. Ḃa Bostún faoi léigear mór eadar Aibreán 1775 go Márta 1776. D’ḟág na saiġdeara ḋearga ‘muiġ as an ḃaile ar Féile Ṗádruig 1776, agus ḃa sin doċreidte le na Gaeḋeil ḃoċd eadar na Tírġráṫóirí go h-áiriḋ!
Ṫosaiḋ an cogaḋ seo ar Cásga 1775, agus tá sin Ciad Cogaṁ na Cásga ṡuas san Àpalaid agus eadar na Gaeḋeil Àpalaid, agus tá Dárna Cogaṁ na Cásga sa 1916 in Éireann.
Le Seán Séamus Mac a’ Ċruiteir
(Gaeilig Ṫír Ċonaill)
Artaigil às a LUD – Sgríoḃ Gaeḋealaċ – 04-22
Issuu (Digiteaċ) – https://issuu.com/lionra-uisge-dhearg/docs/lud_-_sgr_o_gae_eala_-_04-22
Magzter (Digiteaċ) – https://www.magzter.com/CA/L%C3%AConra-h-Uisge-Dhearg/LUD—Sgr%C3%ADo%E1%B8%83-Gae%E1%B8%8Beala%C4%8B/Lifestyle/965366
Peeċo (Corporra) – https://www.peecho.com/print/en/1129100
Patreon (Digiteaċ ⁊ Corporra) – https://www.patreon.com/posts/lud-sgriob-04-22-67649131
